संसारभरका अधिनायकहरू किन षड्यन्त्रको सिद्धान्त र पाखण्डका यति उग्र समर्थक हुन्छन् ? पक्कै पनि अधिनायकहरू प्रायः आफैँ सन्काहा हुन्छन् तर यत्तिकै भरमा पाखण्डी पनि हुनुपर्छ भन्ने त थिएन । वास्तवमा, के पाखण्ड अधिनायकवादी शासनको अपरिहार्य विशेषता नै हो त भन्ने प्रश्न सोध्नु उचित हुन्छ ।
यसको पछिल्लो प्रमाण टर्कीको वर्तमान आर्थिक संकटमा पाउन सकिन्छ । टर्की ऋणमा डुबेको छ र यसको मुद्रा लिरा खस्किँदै गएको छ । टर्कीका राष्ट्रपति रेजेप तैयप एर्दोआन ब्याजदर बढायो भने मुद्रास्फीति बढ्छ भन्ने ठान्छन् । त्यसैले त्यहाँको केन्द्रीय बैंकलाई ब्याजदर बढाएर मुद्रा जोगाउन दिइएको छैन ।
अर्थशास्त्रले एर्दोआनको धारणाभन्दा फरक मत राख्छ तर उनी अरूका कुरा सुन्न तयार छैनन् । बरु, केन्द्रीय बैंकलाई आफ्नो अनौठो मौद्रिक नीति लागु गर्न बाध्य बनाउन एर्दोआनले उनका अयोग्य ज्वाइँ बेरत अलबायरकलाई अर्थ तथा कोष मन्त्री नियुक्त गरेका छन् ।
सोभियत संघमा हुर्केकी हुनाले म दुराग्रही वैज्ञानिक सिद्धान्तको समाजमा पर्ने प्रभावप्रति बढी नै संवेदनशील छु । जोसेफ स्टालिनले वंशसम्बन्धी आधारभूत सिद्धान्तको मेन्डेलिएन सिद्धान्तलाई मात्र हैन डार्विनको विकासवादको सिद्धान्तलाई समेत अस्वीकार गरेर सोभियत जीवशास्त्री ट्रोफिम लाइसेन्कोको वाहियात सिद्धान्तलाई मान्यता दिए । लाइसेन्कोका अनुसार मानवीय गुण वंशानुगत नभएर प्राप्त गर्ने वस्तु हो । स्टालिनको समर्थनमा लाइसेन्कोको नक्कली कृषि अनुसन्धानले सायद लाखौं जनसंख्याले भोकमरीको सामना गर्नुपरेको थियो । उनको सनकले गर्दा सोभियत जीवशास्त्र दुई दशक लामो अन्धकारमा अलमलियो ।
निकिता ख्रुस्चेवले त्यसलाई उल्ट्याउन सक्थे तर उनी पनि स्टालिनभन्दा कम सैद्धान्तिक पाखण्डका बन्दी थिएनन् । उनले लाइसेन्कोको सिद्धान्तलाई समर्थनमात्र गरेनन् बरु कम्युनिज्मका नियमहरूले प्रकृतिका नियममाथि विजय हासिल गर्छन् भन्ने मान्यता राख्ने इन्जिनियर र भूगर्भविद्हरूलाई अझ हौस्याए । उनीहरूले खु्रस्चेवलाई सोभियत परमाणु बमले ठूला नदीहरूको पानी आर्कटिक सागरमा मिसिएर खेर जान नदिई खेतीमा प्रयोग गर्न सकिन्छसम्म भनेका थिए ।
रुसको हिंसक सन्काहा अधिनायकवाद अपवाद भने थिएन । हिटलरले विक्षिप्त जातीय ‘विज्ञान’ अपनाउँदा संसार नै अन्धकारतर्फ उन्मुख भएको थियो भने ‘होलोकस्ट’ को महाविनाश त संसारले भोग्नु नै पर्यो । नाजी शासनमा पाखण्डी कुतर्क कति बढेको थियो भने जोसेफ मेङेलेको पापी मानव परीक्षणमा समेत अरू औषध विज्ञानको अनुसन्धानसरह वैज्ञानिक सम्मेलनहरूमा छलफल हुन्थ्यो । (नाजी सेनाले बन्दी बनाएपछि ग्यास च्याम्बरमा मार्नका लागि मान्छे छान्ने विधिलाई मेङेलेको परीक्षण भनिएको हो ।)
मिथ्या विज्ञानप्रतिको सनक प्रेरित आकर्षणले अधिनायकहरू षड्यन्त्रको सिद्धान्तलाई समर्थन गर्छन् । बाह्य शक्तिहरू आफ्नो सरकार गिराउन लागेको भ्रम लामो समयदेखि पालेर बसेका एर्दोआन पनि अपवाद हैनन् ।
एर्दोआनका दृष्टिमा यस्ता दुष्ट शक्तिहरू वित्तीय बजारमा माध्यमाबाट क्रियाशील हुन्छन् । धन्न, अहिलेसम्म उनले बजारले ‘वल्र्ड ज्युअरी’को निर्देशनमा काम गर्छ चाहिँ भनिहालेका छैनन् । (कतिपय इस्लामवादी टर्किसहरू ‘वल्ड ज्युअरी’लाई सन् १९०८ को ‘योङ तुर्क’ आन्दोलन र पहिलो विश्वयुद्धपछि धर्मनिरपेक्ष गणतन्त्रका रचनाकार ठान्छन् ।) तर, उनका प्रमुख समर्थकहरू ब्याजदर बढी हुनुपर्छ भन्नेहरूलगायत आर्थिक कारणबाट एर्दोआनको आलोचना गर्नेहरूलाई खतराको घन्टी ठान्छन् ।
अहिले मिथ्या विज्ञान र कट्मेरो षड्यन्त्रको सिद्धान्तका अनुयायीका सम्भाव्य तानाशाहमा अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पभन्दा अग्रपंक्तिमा अरू कोही छैनन् । ट्रम्पले राष्ट्रपति पदमा पुग्नका अश्वेत राष्ट्रपति बाराक ओबामा अमेरिकामा नजन्मेको हुनाले राष्ट्रपति हुन योग्य छैनन् भन्ने ‘जन्म’को भ्रम फैलाएर अमेरिकी राजनीतिमा नश्लवादी विष रोपेका थिए ।
अमेरिकी राष्ट्रपति निवास ह्वाइट हाउसमा प्रवेश गरेपछि उनको सनक झन् बढेको छ । ट्रम्पले खोप र एक प्रकारको बौद्धिक अपाङ्गता अटिज्मबीच सम्बन्ध हुनसक्ने विषयमा २० भन्दा बढीपटक त ट्विट नै गरेका छन् । बदनाम बेलायती डाक्टर र प्लेब्वाइ पत्रिकाकी एक पूर्व मोडलले पहिले फैलाएको यस भ्रमलाई वैज्ञानिक समुदायले स्पष्टसँग अस्वीकार गरिसकेको छ ।
वैज्ञानिकहरूबीच व्यापक सहमति भएको धारणाविपरीत ट्रम्प जलवायु परिवर्तन र मानवीय क्रियाकलापबीच कुनै सम्बन्ध छैन भन्छन् । असंख्य अर्थशास्त्रीहरूको विरोध भए पनि उनले व्यापार घाटा अमेरिकी अर्थतन्त्र कमजोर भएको लक्षण हो भन्ने ट्रम्पको विश्वास छ । जेम्स मेडिसन विश्वविद्यालयका धार्मिक विषयमा प्राध्यापक एलान लेविनोविजका अनुसार धामी झाँक्रीले युगौं पहिले जनतालाई भ्रममा पार्न धार्मिक बहानाहरू बनाएजस्तै ट्रम्पले पनि आफ्ना ट्विटहरूमा जोड दिने गर्छन् ।
ट्रम्पलाई कुन सही र गलतका बीच फरक थाहा छ कि छैन भन्ने पनि स्पष्ट छैन । उनी एफबीआई र सञ्चार माध्यम उनलाई राष्ट्रपति पदबाट हटाउन लागिपरेका छन् भन्ने दृढ विश्वास भएको देखिन्छ । यस अर्थमा ट्रम्पले इतिहासकार रिचर्ड होफस्टाडरले भनेजस्तो ‘सन्काहा शैली’लाई अमेरिकी राजनीतिको मूलधारमा प्रवेश गराउने कार्य गरेका छन् । यही सन्काहा शैली ट्रम्प र रुसका राष्ट्रपति भ्यादिमिर पुटिन दुवैमा साझा रहेको पाइन्छ । पुटिन रुसलाई महाशक्ति राष्ट्र बन्न नदिन संसारले षड्यन्त्र गरेको भ्रम पटकपटक दोहोर्याई रहन्छन् ।
टर्कीको संकटले स्पष्टसँग के देखाएको छ भने अत्यन्त गलत तर्कमा आधारित भ्रम पनि अन्ततः सत्यका सामु समानान्तररूपमा खडा हुन्छ । दिवंगत साहित्यकार वीएस नायपालले आफ्नो उपन्यास ‘ए बेन्ड इन द रिभर’को आरम्भमा लेखेजस्तो ‘‘संसार जस्तो छ त्यस्तै हो । कोही जो तुच्छ छन् वा आफूलाई तुच्छ ठान्छन् तिनलाई यसमा कुनै स्थान छैन । ’’ अधिनायकवादी शासकहरूका हकमा पनि त्यही भन्न सकिन्छ । टर्की, अमेरिका, भेनेजुयला वा अरू केही मुलुकमा अधिनायकहरूले जहाँबाट हेरे पनि विश्वको यथार्थलाई आत्मसात नगरे पनि विजय त अन्ततः सत्यकै हुन्छ । यसैले उनीहरूले सत्यको इन्कार गरेर त्यसको रक्षा गर्न सक्नेछैनन् ।
(द न्यु स्कुलमा अन्तर्राष्ट्रिय मामिलाकी प्राध्यापक)
व्यक्तिगत हित वा स्वार्थ पूर्तिका लागि सार्वजनिक ओहोदा वा पद, स्रोत वा सम्पत्तिको हानि नोक्सानी
श्रावण ३१, २०८० शस्त्र द्वन्द्वका पीडितहरूको निराशा चुलिँदो छ । आफ्नो जीवनकालमै सत्य र न्यायको माग
नीतिगत निर्णयको नाउँमा निरपेक्ष उन्मुक्ति दिनुको कहीँकतै औचित्य स्थापित हुँदैन । औचित्यहीन अपवादलाई मान्यता दिने संविधानको कुनै
२०७९ फागुन १७ सन् २०२२ को नोवेल पुरस्कार क्वान्टम थ्योरी प्रमाणित गर्ने तीनजना वैज्ञानिक एलेन
नेकपा (माओवादी केन्द्र) का अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालले दुई महिना पनी नबित्दै नेकपा (एमाले)
नेपाल सरकारले पटकपटक सार्वजनिक स्थानमा ध्रुमपान निषेध गर्ने भनेको छ । सार्वजनिक स्थलमा ध्रुमपान