काठमाडौंमा भेटिएका छिमेकी देशका यी सत्तारुढ नेतालाई अनलाइनखबरले नेपाल आउनुको कारणबारे सोध्दा उनले आगामी अप्रिलमा हुन लागेको हरिहर मुक्तिनाथ तीर्थयात्राको तयारीका लागि आएको बताए ।

तीर्थयात्राको अभियानमा आएका सिंहलाई हामीले केही राजनीतिक एवं नेपाल भारत सम्बन्धबारे पनि केरकार गर्‍यौं । र, प्रश्नको सुरुवात गरियो, नेपाल आउनुको धार्मिक उद्देश्यबाटै

तपाई हरिहर मुक्तिनाथ यात्राको तयारीका लागि काठमाडौं आउनुभएको भन्ने सुनियो । के हो यो हरिहर मुक्तिनाथ यात्रा ?

हरिहरदेखि मुक्तिनाथसम्म यो एउटा विशुद्ध सांस्कृतिक कार्यक्रम हो । मुक्तिधाम धेरै उच्च श्रेणीमा पर्छ । पाण्डवहरु पनि मुक्तिनाथ धाम जान्थे । हिन्दुस्थान र नेपालमा कुनै अर्को त्यस्तो तीर्थस्थल छैन, जुन मुक्तिनाथमा छ । यसैले हामीले मुक्तिधामको यात्रा तय गरेका हौं । मेरा आमाबुबाले पनि मुक्तिधामको चर्चा गर्नुहुन्थ्यो ।

विहारमा धर्म जागरणको अभियान चलिरहेको छ । म २०१२ देृखि मुक्तिनाथ जान थालेको हुँ । मानिसहरुलाई मुक्तिनाथ जान प्रेरित गर्ने, उनीहरुलाई लिएर जाने गर्न थालें । पहिलो वर्ष १०/१२ जना लिएर गइयो, दोस्रो वर्ष ५०/६० जनालाई लगियो । चौथो वर्ष २ सय मानिसहरु लगियो । विस्तारै विस्तारै मानिसहरुको संख्या बढिरहेको छ ।

नेपालीहरुलाई आफ्नो क्षमता र संस्कृतिका बारेमा ज्ञानै छैन । हाम्रो हिन्दु धर्मका जति पनि ठूला ठूला शक्तिपीठहरु छन्, ती नेपालमै छन् । तपाई देख्नुहुन्छ, बराहक्षेत्र छ । जब दुनियाँ डुबिरहेको थियो, बराह अवतार लिएर भगवान यहाँ प्रकट भए । पशुपतिनाथ यहीँ छन् । मुक्तिधाम यहाँ छ । जानकीजीको जन्मस्थान यहीँ छ ।

हिन्दुस्थान र नेपाल मिलेर यसलाई अघि बढाउनुपर्छ । नेपालका मानिसहरुले यसलाई संगठित गर्ने हो भने यहाँको स्थिति सुधि्रन्छ । पर्यटन आउँछ । यहाँको व्यापार बढ्छ । सम्बन्ध बढ्छ । आउने जाने क्रम बढ्छ । दुई देश त हाम्रा लागि नाममा मात्रै छ, हाम्रो संस्कृति एउटै छ । हाम्रा भगवान पनि एकै छन् ।

नेपालमा यो अभियान लिएर म दुई चोटि आएँ । अब तेस्रोचोटि हुन्छ । काठमाडौंमा अघिल्लो वर्ष पनि आएको थिएँ । यहाँका मन्त्रीहरुसँग कुरा गरें । हामीलाई नेपालीहरुले सहयोग गरे । हामी गाडीमा आयौं, यहाँको सबै व्यवस्थापन, खाने सुत्नेका व्यवस्था नेपालीहरुले नै गरे । यसबाट हामी अनुग्रहित छौं । यसपछि हामीले नेपालमा थप गतिविधि बढाएका छौं । मुक्तिनाथको यात्रा अरु बढाइरहेका छौं ।

यो अभियान कहिलेबाट कसरी सुरु हुन्छ ?

म यो यात्राको व्यवस्थापनका लागि काठमाडौं आएको हुँ । अपि्रल ११ तारेखको साँझमा हामी गंगा र गण्डकको संगमस्थल हरिहर क्षेत्रबाट प्रस्थान गर्छौं । हरिरहमा विष्णु र शिव एकसाथ रहन्छन् । र, मुक्तिधाममा पनि दुबै भगवान एकसाथ रहन्छन् ।

बिहारको पूणिर्याबाट केही मानिसहरु ७/८ वटा गाडीहरु लिएर बिराटनगर आउँछन् । बिराटनगरबाट उनीहरु जनकपुर आउँछन् । गण्डकी किनारको पुरानो यात्रा पनि चलिररहन्छ । एउटा ग्रुप मुजफ्फरपुरबाट सीतामढी आएर रात्री विश्राम लिन्छ । त्यहाँबाट जनकपुर आउँछ । दुबै ग्रुप मिसिएर फेरि रात्री विश्राम नारायणघाटमा हुन्छ र त्यहाँ आरती हुन्छ । त्यहाँबाट हामी पोखरा पुगेर बास बस्छौं ।

पोखराबाट हामी लेते पुग्छौं । लेतेमा हामीलाई मन्त्री रोमी गौचन थकालीजीले गत वर्ष धेरै ठूलो सहयोग गर्नुभयो । राति खानापिना, सुत्ने सम्पूर्ण व्यवस्था गर्नुभयो । त्यहाँ हामी दुईरात बस्यौं । जाँदा एकरात । फेरि मुक्तिधाम पुगेर र्फकंदा अर्को रात पनि त्यहीँ बस्यौं ।

हामीले यो अभियानमा काठमाडौंस्थित भारतीय दूताबास मार्फत नेपाल सरकारसँग पनि सहयोगको आग्रह गर्यौं । दूताबासले नेपाल सरकारलाई मुक्तिधाम यात्रामा सहयोगका लागि चिठी लेख्यो ।

यसमा एउटा समस्या के छ भने एकै दिन दुई हजार मानिसहरु लिएर आउन सकिँदैन । दुईहजार मानिस एकै ठाउँमा बास बस्ने ठाउँ छैन । मैले दूताबासमार्फत नेपाल सरकारसँग भनेको छु कि यदि जहाँजहाँ आवश्यक पर्छ, नेपाल सरकारले जग्गा उपलब्ध गराइओस्, हामी त्यहाँ धर्मशालाहरु बनाइदिन तयार छौं । मैले रोमीजीलाई पनि भनेको छु । नारायणघाटमा पनि मैले धर्मशालाको कुरा गरेको छु ।

तपाई धार्मिक व्यक्तिमात्रै होइन, राजनीतिक नेता पनि हो । त्यसैले केही राजनीतिक कुराहरु सोध्न मिल्छ ?

मैले भारतीय जनता पार्टीलाई बिहारमा स्थापित गरें । म विहारको अध्यक्ष पनि रहें । अहिले माथिल्लो सभाको सांसद छु । तर, यो जुन यात्रा छ, यो पोलिटिकल होइन । यो हाम्रो सांस्कृतिक यात्रा हो । नेपालमा म राजनीतिको कुरै गर्न चाहन्न । तर, उठेका प्रश्नहरुको जवाफ दिन तयार छु ।

नेपाल र भारतवीचको सम्बन्धबारे के भन्नुहुन्छ ?

नेपाललाई हिन्दुस्तानबाट खतरा छैन । नेपाल र हिन्दुस्तान दुबैको संस्कृति, धर्म,, देवी देवता एकै छन् । पूजापद्दति, विवाह पद्दति सबै एक छ । तर, अब नेपालमाथि विदेशीको खतरा छ ।

विदेशी भन्नाले कोबाट ? पश्चिमा देशहरुबाट ?

पश्चिमी देश होइन, चीनबाट खतरा छ । चीनको तार्जेट नेपाल होइन, नेपालको माध्यमबाट हिन्दुस्तानलाई कन्ट्रोल गर्ने हो । पश्चिमी देशको चाहना के हो भने क्रिश्चियानिटीमार्फत् नेपालको संस्कृति समाप्त गर्ने । किनकि ऊ आफ्नो विचारधारा लिएर आउँछ र धर्म परिवर्तन गराउँछ । जस्तो माओवादीले यहाँको विचारधारा परिवर्तन गरायो । जो पश्चिमी देश आउँछन्, हाम्रा मानिसहरुको धर्म परिवर्तन गराउँछन् र हाम्रै मानिसहरुलाई हामीसँगै आपसमा लडाउँछन् ।

तपाईले नेपालमा चीनको प्रभाव बढ्यो भन्ने चिन्ता गर्नुभयो, तर भारत र चीनवीच राम्रो सम्बन्ध कायम हुँदैछ, व्यापारिक साझेदारी र सम्बन्ध विस्तार भइरहेको छ । यस्तो अवस्थामा नेपाललाई किन चीनसँग जोडेर भारतीयहरुले चिन्ता गरेको ?

व्यापारिक सम्बन्ध चलिरहेको छ । तर, कूटनीतिक सम्बन्ध पनि आफ्नै ढंगबाट अघि बढिरहेको छ । एकपटक नेपालमा माओवादी बढेका बेला मानिसहरु डराएका थिए । जहाँसम्म चाइना र भारतको कुरा छ, मेरो विचारमा दुई देशवीच टफ अफ वार चलिरहेको छ । उसले आफ्नो सैनिक शक्ति बढायो । हाम्रो विरोधमा पाकिस्तानसँग आफ्नो सम्बन्ध बनाएर हामीलाई दबाउने कोशिस गर्यो ।

जब नरेन्द्र भाइ मोदीको सरकार आयो, जति पनि चीनका विरोधीहरु थिए, जापान, भियतनाम, अमेरिका, रसियासँग भारतले सम्बन्ध बढायो । अरब देशसँग पनि भारतले सम्बन्ध बढायो । हाम्रोमा स्रोत साधनहरु बढी आउन थाले । यसले गर्दा चाइना डराएको छ । उसले जस्तो गर्छ, त्यसलाई जवाफ दिन हिन्दुस्तान तयार छ । त्यसैले अब चाइना ‘एग्रेसिभ’ छैन । पहिले थियो, अहिले छैन ।

वारफेयरमा हुने लेटेस्ट टेक्नोलोजी हिन्दुस्तानसँग छ । मेक इन इण्डियामा पनि हामीले बनाइरहेका छौं । अहिले मारक क्षमता पनि चीनको भन्दा हाम्रो बढी छ ।

तपाईहरुस्तै छिमेकी चीनले नेपाललाई सहयोग गर्दा भारतलाई यति धेरै चिन्ता किन ?

यहाँ रोड बनाउन चीन आयो भने यो तपाईहरुका लागि आउँदैन, तपाईहरुको माध्यमबाट भारतमा आफ्नो उत्पादनको स्मग्लिङ गर्नका लागि रोड बनाउन चाहन्छ । तपाईहरुलाई सुविधा दिनका लागि ऊ आउँदैन । उसले कहिल्यै दियो सुविधा ? हाम्रोमा जुन तस्करी भइरहेको छ, यो यहीँको माध्यमबाट भइरहेको छ । यसबाट नेपाललाई कुनै फाइदा छैन ।

नेपालको बारेमा भारतलाई किन यति धेरै चासो र चिन्ता ?

नेपालको राजनीतिमा जो सुधारको खाँचो छ, त्यो नेपालकै मानिसहरुको जिम्मेवारी हो, भारतको जिम्मेवारी होइन । भारतले क्रिश्चियानिटी लगभग समाप्त पारेको छ । बीजेपीले जितिरहेको छ, तपाईले युपीमा उत्तराखण्डमा देख्न सक्नुहुन्छ । त्यसैले भारतमा समस्या छैन । तर, समस्या नेपालमा छ । नेपालीहरुले भारतलाई गाली गरिरहेका छन् । विना कारण भारतलाई गाली गरिरहेका छन् । तर, यसमा हामीलाई केही पनि लिनुदिनु छैन, हामी यहाँका मानिसहरुसँग मिलेर अघि बढ्न चाहन्छौं ।

तपाईले नेपालीहरुले भारतलाई गाली गरिरहेको गुनासो गर्नुभयो, तर, भारतले लगाएको नाकाबन्दीले गर्दा यहाँ भारतविरोधी भावना बढेकोजस्तो तपाईलाई लाग्दैन ?

यसमा भारत कहाँ सहभागी भयो ? तपाई पत्रकार हो, तपाई मिडिया चलाइरहनुभएको छ । बताउनोस् कि यसमा भारत कहाँ संलग्न भयो ? मधेसीसँग लडाइँ भयो । नाकाबन्दी मधेसीहरुले गरे । भारतबाट सामान आउनमा मधेसीले रोके, जो नेपालीहरुले रोकेका हुन् । यसमा भारत कहाँ आयो ? म त यति जान्दछु कि जति पनि नाकाहरु छन्, त्यहाँ हजारौं ट्रक सामान रोकिए र यसबाट हिन्दुस्तानलाई घाटा भयो । जो सामान नेपालमा बिक्थ्यो र हाम्रो आम्दानी बढ्थ्यो, त्यो ५ महिनासम्म रोकियो ।

मैले आफैं देखेको छु कि रक्सौलदेखि छपुवासम्म ३० किलोमिटरसम्म ट्रकको लाइन थियो । इन्ट्री त तपाईहरुले नै रोक्नु भयो नि, भारतले रोकेन । भारत त सामान लिएर सडकमा खडा थियो । फारबिसगञ्जदेखि जोगवनीसम्म बाटो ब्लक थियो । सामान रोकेर राखियो । त्यसैले बोर्डर त नेपालले रोक्यो, भारतले कहाँ रोक्यो ?

जुन नाकाहरुमा मधेसी मोर्चाको धर्ना नै थिएन, त्यहाँबाट पनि भारतले सामान ल्याउन किन नदिएको ? आखिर धर्ना त वीरगञ्जमा मात्रै थियो, भैरहवामा कहाँ थियो धर्ना ?

भारतीय जनता पार्टीले पनि स्थगलत रुपमा हेरेको थियो । बोर्डरमा ट्रक जलाइएको थियो । यहाँसम्म आउने रोडको लिंक कहाँ थियो ? यसमा कसले रिस्क लिन्छ ?

त्यसबेला बिहारमा मधेसी नेतालाई बोलाएर खाना खुवाउने काम पनि त भएकै हो । मोर्चाका नेतालाई लालु यादवले घरैमा भेट पनि गरेकै हुन् । अनि भारतले नाकाबन्दीलाई सहयोग गरेन कसरी भन्न मिल्छ ?

यो गलत प्रचार हो । लालु यादवको कुरा छोड्नोस् । लालु यादव राष्ट्र होइन । लालु यादव एक जातिगत समीकरण, यादव समीकरण हुन् । उनले यादवको मात्रै भूमिका खेलिरहेका छन् । मधेसमा पनि यी यादवहरुले उत्पात गर्छन्, जति मधेसी पार्टीहरु छन्, सबै यादव छन् । उनीहरुको सम्बन्ध पहिल्यैदेखि थियो । उता लुटमार गरेर नेपालमा घुस्थे । यो त व्यक्तिगत चिज हो, राष्ट्रको होइन । यसमा हिन्दुस्तानलाई दोषी बनाउन मिल्दैन ।

बिहारको बोर्डरमा मिलेर उनीहरुले जुन गतिविधि गर्छन्, त्यो राजनीतिक होइन । भारत सरकारले यहाँ सामान आउन नदिएको भए त्यो राजनीतिक हुन्थ्यो । हामीसँग प्रमाण छ । हजारौं ट्रक रोकिएका थिए । तैपनि भारतबाट तेल आइरहेको थियो । तपाईहरुका गाडी चलिरहेका थिए ।

तर, तेल त रोकिएकै हो नि ?

तेलको ट्यांकर आउन नदिएकै कारण अब भारतले नेपाललाई पाइपलाइनबाट तेल दिन लागिरहेको छ । पाइपलाइन यसकारण ल्याइँदै छ कि तेलमा व्यवधान नहोस् ।

त्यो नाकाबन्दीले नेपाल भारत सम्बन्धमा नकारात्मक प्रभाव पारेको मान्नुहुन्छ कि मान्नुहुन्न ?

नाकाबन्दी त नेपालीले नै गरे नि । भारत सरकारले त नाकाबन्दी गरेकै होइन । यो त यहाँको राजनीतिक किचलो हो । यहाँको राजनीति जुन चलिरहेको छ, यहाँका केही मानिसहरुले भारतलाई बदनाम गर्ने मौका पाए । आपसमा तपाईहरुकै मानिसवीचमा लडाइँ भइरहेको छ, भारत यसमा कहाँबाट आयो ? म तपाईलाई तथ्य दिइरहेको छु कि हजारौं ट्रकहरु हाम्रो बोर्डरमा रोकिइराखेका थिए । रोकिएको त नेपालमा हो ।

म तपाईलाई अर्को पनि कुरा भन्छु, भारतबाट जब हामी नेपालमा आउँछौं, हाम्रो गाडीमा चेकिङ हुन्छ । प्राइभेट गाडी लिएर नेपाल आउँदा नयाँ रजिष्ट्रेसन गराउनुपर्छ । तर, नेपालबाट भारत जाँदा केही हुन्छ ? हामीले त तपाईहरुका लागि खुल्ला गरेका छौं । नेपाल हामीलाई रोक्छ, हामी नेपालीलाई रोक्दैनौं । हाम्रोमा कुनै चेकिङ छैन । तपाईकोमा आउँदा चेकिङ छ । भन्सार तिर्नुपर्छ । चेकिङ हुन्छ । हामी स्वतन्त्र गतिविधि गर्न पाउँदैनौं । तर, कोही नेपाली भारतमा जान्छ भने यस्तो हुँदैन । अनि कसरी भारतले नाकाबन्दी गरेको हुन्छ ?

भारतले नेपाल देशलाई होइन कि मधेसलाई मात्रै सपोर्ट किन गरेको ?

होइन । गलत हो । कसरी मधेसको सपोर्ट गर्‍यो ?

जस्तै, भारतले अहिलेसम्म संविधानको स्वागत गरेन….

संविधानको स्वागत होइन, संविधान बनाउनका लागि तपाईहरु नै लडाइँ लडिरहनुभएको छ । भारत सरकारले के बोलेको छ यसमा ?

उसले अहिलेसम्म नेपालको संविधानको स्वागत गरेको छैन…

स्वागत गरेन । भारतले भन्यो कि तपाईहरुको आफ्नो आन्तरिक मामिलासँग हाम्रो कुनै लेनादेना छैन । प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी खुल्ला दिलका साथ नेपालमा आएका थिए । मन्दिरमा गएर शीर झुकाए । तर, उनलाई जानकी मन्दिर जनकपुर जानमा कति व्यवधान गरियो ? बेइज्यत गरियो । सेक्युरिटीको कुरा गरियो । जबकि भारतका प्रधानमन्त्रीको सेक्युरिटी व्यवस्था अलग्गै हुन्छ । उनलाई जनकपुर जान दिइएन । के यसमा बेइज्यती भएन ? यसका बाबजुद पनि भारत तपाईहरुप्रति उदार छ र रहनेछ । भारतीय जनताले नेपालीहरुलाई आफ्नो परिवार सम्झन्छन् । जहाँ परिवारको सिस्टम हुन्छ, त्यहाँ विभेद हुँदैन ।

त्यसैले हामीमाथि कोही बाहिरी कुचक्रमा परेर गलत लाञ्छना लगाइँदैछ । यहाँ तपाईको सरकारले खेल गर्छ, तर दोष भारतलाई दिइन्छ । समस्या त यहीँ नेपालमै छ । यसैले मैले भनेको छु कि नेपाल अन्तरद्वन्द्वमा रुमलिइरहेको छ । यसको स्पष्ट नीति नै छैन कि कहाँसम्म जाने ?

नेपालमा गणतन्त्र आइसकेपछि पनि भारत सरकार र खासगरी बीजेपीले नेपालमा हिन्दु राष्ट्र हुनुपर्छ, अझ राजतन्त्र नै र्फकनुपर्छ भन्छन् रे नि ? किन ?

यो गलत कुरा हो । झूठमुठ कुरा हो । यहाँ प्रजातन्त्र रहन्छ कि राजतन्त्र भन्ने नेपालीले तय गर्ने कुरा हो । धर्मनिरपेक्ष शब्द यहाँका नेताले होइन, विदेशीले तय गरेका हुन् । यसबाट नेपालीलाई होइन, तिनै विदेशीलाई फाइदा हुन्छ । यस्तो हिन्दुस्तानमा पनि थियो कि धर्म निरपेक्षका नाममा यसले उत्पात गथ्र्यो ।

तपाईहरुको भारतमा अहिले पनि नेपालमा जस्तै धर्म निरपेक्षता नै छ नि हैन र ?

छ । तर, अब कम हुन लागेको छ । देशको परिस्थिति बदलिइरहेको छ ।

उसोभए के बीजेपीले भारतलाई पनि हिन्दु राष्ट्र घोषणा हुनुपर्छ भन्छ ?

होइन । हिन्दुराष्ट्रबाट हिन्दुस्तान हेरै अगाडि नै बाहिर आइसकेको छ । प्रजातन्त्र नै रहेको छ । प्रजातन्त्रमा नै हामी हाम्रो संस्कृतिलाई अगाडि लिएर जान्छौं ।

नेपाल पनि यसैगरी धर्म निरपेक्षताभित्रैबाट अगाडि जान सक्दैन ?

नेपालमा त झन सम्भव छ । तर, यस देशका नेताहरु विदेशीको कभरबाट बाहिर निस्कन सक्नुपर्छ । नेपाललाई त अगाडि बढाउन धेरै सजिलो छ । भारतमा यस्तो सजिलो छैन । हाम्रोमा त दुःख छ । नेपालमा सजिलो छ ।

बीजेपीका नेताले नेपालमा किन राजतन्त्रलाई सहयोग गरेको ?

बीजेपीले किन राजशाही चाहन्छ ? यहाँको स्थिति बिगार्नमा त तपाईको राजशाहीकै हात छ । दुई पिँढीसम्म चलेकै हो । यो सबै नेपालको परिस्थिति गडबड गर्ने उनै हुन् । त्यसैले भारतले कसरी चाहन्छ राजतन्त्र ? भारतले किन चाहन्छ ?

राजतन्त्र चाहने, हिन्दु राष्ट्र चाहने, प्रजातन्त्र चाहने, यो नेपाली जनताले नै तय गर्ने कुरा हो । यो भारतको समस्या होइन । नेपालको निर्णय नेपालले आफैं गर्ने कुरा हो ।

अर्को प्रशंगमा कुरा गरौं, युपीको चुनावी परिणामपछि योगी आदित्यनाथ मुख्यमन्त्री बनेका छन्, यसले नेपाललाई केही फरक पार्छ ?

नेपाल हिन्दुराष्ट्र हो । यहाँको जनमत हिन्दु छ । हिन्दुको लाइन हिन्दुस्तानसँग जोडिएको हुन्छ । आदित्यनाथ हाम्रा जोगी हुन् । हाम्रा धर्मगुरु हुन् । जब हाम्रा धर्मगुरु अघि बढ्छन्, त्यसबाट समाजका हरेक व्यक्ति खुशी हुन्छन् । त्यही उल्लास नेपालमा पनि आएको छ ।

हाम्रो भारत वर्षमा विगत ७० वर्षदेखि धर्म निरपेक्ष धर्म निरपेक्ष भन्दाभन्दै हिन्दुको अवस्था दयनीय बनेको थियो । नेपालका हिन्दुहरु पनि डराएका छन् । आफूले दबिएको महसुस गरिरहेका छन् । उनीहरुलाई लागेको छ कि हिन्दुस्तानमा जसरी हिन्दु प्रवृत्ति बढिरहेको छ, यसबाट हामीलाई पनि राहत मिल्छ । यसैले नेपालका जनता खुशी भएका छन् । यहाँका मानिसहरुलाई शान्त्वना मिलेको छ कि अब हाम्रो पनि रक्षा हुन सक्छ । यहाँका जनता खुशी छन्, तर नेताहरु खुशी छ्रैनन् ।

युपीको परिणामले नेपालको राजनीतिलाई केही फरक पार्छ ?

राजनीतिमा त केही फरक पार्दैन । नेपालमा अन्तरद्वन्द्व चलिरहेको छ । आपसमा क्ल्यास चलिरहेको छ । मधेसिया, पहाडिया, माओवादी, सबै जसरी आपसमा द्वन्द्व भइरहेको छ । स्थायित्व छैन । स्थायित्व ल्याउनमा नेपालकै जनता सक्रिय हुनुपर्छ । यसमा भारतको कुनै भूमिका छैन । हुनु हुँदैन । र, हुँदैन पनि ।

नेपालसँग भारतको यतिमात्रै चासो छ कि यहाँको आर्थिक प्रगतिमा, सांस्कृतिक प्रगतिमा तपाईहरुले भन्नुभएको अवस्थामा भारतले सहयोग गर्छ । सहयोग गरिराखेको पनि छ । हेर्नुहोस् भूकम्पका बेला सबैभन्दा धेरै सहयोग हिन्दुस्तानले नै दियो । हाम्रा रेलमन्त्री पनि यहाँ आए । नेपालमा रेलको सञ्जाल कसरी बिछ्याउने भनेर चिन्ता गरे ।