अनुभूति
सरुण बाँठा मगर
न्याय, मुक्ति र समानताको कम्युनिष्ट नाराबाट प्रभावित भएर म माओवादी पार्टीमा आवद्ध भएको थिएँ । २०५२ सालमा माओवादी पार्टीले राज्यसत्ताका विरुद्ध विद्रोहको झण्डा उठायो । वास्तवमा माओवादी जनयुद्धले उत्पीडित वर्ग, जाति, क्षेत्र, लिंग र समुदायका भावनाको प्रतिनिधित्व गर्दै नेपाली समाज रुपान्तरणको कठिन तर अग्रगामी पहल थालेको थियो । माओवादी शक्ति भौतिक रुपले अत्यन्त सानो भएपनि विचार, निष्ठा, त्याग र समर्पणमा अत्यन्तै विशाल थियो । म सोच्ने गर्दथें – ‘क्रान्तिमा संख्यात्मक रुपले सानो ठूलो भन्ने कुरा गौण हो, मुख्य कुरा त सही विचार, योजना र कार्यशैली हो ।’ मैले यी सबै कुरा माओवादी पार्टीका हरेक कार्यकर्ता र नेतामा पाउँथे । नेपालको राजनीतिमा अक्सर विचार–व्यवहार अनि आदर्शको अभाव देखिने गर्छ । ठीक, त्यही बेला मैले क्रान्तिकारी पार्टी पाएँ, क्रान्तिकारी सहयोद्धा पाएँ, म आफैं क्रान्तिकारी भएको पाएँ ।
मुक्ति प्राप्त गर्नु छ भने मृत्यु स्वीकार्नु अनिवार्य छ भन्ने दायित्वबोध हामी सबैमा हुन्थ्यो । हामी यिनै उद्दात्त भावनाले प्रेरित भएर पार्टी योजनालाई पूरा गर्न एकजुट हुन्थ्यौं । त्यसैले, अत्यन्तै छोटो समयमै राज्यसत्ताको चरम दमनका बाबजुद पार्टी देशव्यापी रुपले सशक्त बन्दै गयो । क्रान्तिका तीन साधन मध्ये पार्टी र जनसेना त विकास र विस्तारको तीव्र गतिमै थिए । तर, एउटा अर्को चीनको विकास गर्नु जरुरी थियो, त्यो भनेको जनसत्ता थियो । पार्टीको नेतृत्व जनसेनाको संरक्षण र जनताको सहभागिताजस्ता जनसत्ताका पूर्वाधारहरु बनिसकेका थिए । पार्टीको केन्द्रीय समितिको बैठकले स्थानीय जनसत्ता गठन गर्ने योजना पारित गर्यो । विशेष गरेर आधार क्षेत्रका प्रमुख जिल्लाहरुमा जनसत्ताको अभ्यास गर्ने योजना बन्यो ।
राज्य र माओवादी द्वन्द्वको केन्द्रभूमि ग्रामीण क्षेत्र भएका कारणले अक्सर उत्पीडित वर्ग समुदायको सहयोग समर्थन विद्रोही पक्षलाई थियो । राज्य पक्ष कमजोर हुँदै जाँदा सुरक्षा निकाय र स्थानीय जनप्रतिनिधिहरु गाउँगाउँबाट विस्थापित हुँदै गए । स्थानीय सत्ता रिक्तताको अवस्थाबाट माओवादीले स्थानीय जनसत्ताहरु वडा र गाउँस्तरमा निर्माण गर्दै अघि बढ्यो । अन्ततः २०५७ मंसिर ५ गते नेपालमै पहिलो जिल्ला जनसरकार ५० औं हजार जनताको बीचमा घोषणा भयो । माओवादी जनयुद्धको राजनीतिको फेरि पनि राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा आफूलाई स्थापित गर्यो । द्वन्द्वमा राज्यको भूमिका निकै कमजोर सावित भयो ।
स्थानीय जनसत्ताले प्रारम्भिक रुपले जनताका बीचमा न्याय निसाफ सम्बन्धी कामकाज गथ्र्यो । पार्टीले स्थानीय जनसत्ता सञ्चालन कार्य निर्देशिका तयार गरी कार्यान्वयनमा ल्याएपछि अरु थुप्रै कामहरु जनसत्ताले गर्नुपर्ने भयो । सानातिना विकास, निर्माण, शिक्षा स्वास्थ्यमा नियमन, जुवातास, जाँडरक्सी नियन्त्रण जस्ता कामहरु गाउँ जनसत्ताबाट निरुपण हुन्थे । पछि जिल्ला जनसरकारले अधिवेशनमार्फत कर नीति ल्याएपछि तोकिएको व्यक्ति वा संस्थाबाट कर असुली गरिन्थ्यो । रोचक कुरा के हुन्थ्यो भने कर असुलीको नीति आएपछि गाउँ जनसमितिको प्रमुख हुनलाई कतिपय व्यक्तिहरुको बीचमा मारामार चल्थ्यो ।
स्थानीय निर्वाचनमा पार्टीकै कार्यकता बागी उम्मेद्वार उठ्थ्यो । यसो हुनुमा मुख्य कुरा आफ्नो हातमा आर्थिक स्रोत केन्द्रित हुनु नै थियो । सुरुको चरणमा जनसत्ताका कामहरु जनताले निकै रुचाए । अपार माया र समर्थन हुन्थ्यो । केही जनसत्ताका प्रतिनिधिहरु विरोधी राजनीतिक शक्तिहरुबीच पनि लोकप्रिय बनेका थिए । जनताको पक्षमा राम्रो काम गर्दा र जनसम्बन्ध प्रगाढ हुँदासम्म जनताले जनसत्तालाई यो यो काम गरियोस्, यस्तो नीति नियम बनाओस् भनेर मतहरु राख्थे । तर जब पार्टी ठूलो भयो, जनसत्ता व्यापक भयो जनताको आवाज कमजोर हुँदै गए । जनसत्ता सञ्चालन सम्बन्धी निर्देशिका र सत्ता सम्बन्धी सैद्धान्तिक अवधारणाले जनसत्ता (जनसमितिहरु) जनवादी शक्तिहरुबीचको संयुक्त मोर्चाको रुपमा बनाउँथ्यो ।
यो कुनै सर्वहारावर्गको एकल अधिनायकत्व होइन भनेर भनिन्थ्यो । तर व्यवहारमा जाँदा पार्टीभित्रकै वर्ग, जाति, क्षेत्र, लिंगको समायोजन गरिन्थ्यो । पार्टी बाहिर रहेका जनवादी शक्तिहरु वा व्यक्ति को हुन् ? र उनीहरुको सहभागिता जनसत्तामा कसरी सुनिश्चित गरिनुपर्छ भन्ने बारेमा ध्यान गएन । कतिपय स्थानमा जनसत्ता यति अलोकप्रिय बन्यो कि गाउँ निर्वाचनमा पार्टीको उम्मेद्वारले सर्मनाक पराजय व्यहोर्नु पर्ने अवस्था आयो । धेरै ठाउँमा स्वतन्त्र उम्मेद्वारले विजय हासिल गर्थे ।
जनसत्तामा आएको यो समस्याले पार्टीलाई केही नयाँ ढंगले सोच्न बाध्य बनायो । जनप्रतिनिधिहरुलाई पार्टीले निगरानी गर्ने र जनतालाई पनि निगरानीको लागि उत्प्रेरित गर्ने निर्णय लिइयो । तर व्यवहारमा खासै परिवर्तन केही पनि आएन । केही ठाउँका जनप्रतिनिधिहरु त बेलगाम आफ्नो मनमर्जीले सत्ता चलाउँथे । जनतामा बल प्रयोग र विपक्षीहरुलाई अनावश्यक प्रताडना दिने काम भए । बहु विवाह गरेका केटा केटीलाई देश निकाला गर्ने, परपुरुषसँग यौन सम्पर्क गर्ने केटी र केटालाई गुप्ताङ्गमा आगो झोस्नेजस्ता डरलाग्दा गतिविधिहरु केही जनसत्ताका मान्छेहरुबाट भए । यी विषयमा जनसत्ताभित्र ठूलो बहसका विषय बन्थे । आर्थिक स्रोत, साधन खासखास व्यक्तिहरुमा केन्द्रित हुने पद्दतिले भ्रष्टाचार र अनियमितता मौलाउँदै गयो । पार्टीभित्र गरिने छानविन औपचारिकतामा सिमित हुन्थे । पार्टी कार्यकर्ता र जनसत्ताका प्रतिनिधिहरुको लवाईखवाई, उठाईबसाई, हिंडाई बोलाई जनतासँग होइन कुनै अर्कै व्यक्तिसँग मिल्ने खालको बन्यो । कार्यशैली जनताले रुचाउने नभै जनताले घृणा गर्ने खालको बन्यो ।
अब हेर्दाहेर्दै त्याग, समर्पण र महान आदर्श बोकेको पार्टी र त्यसमातहतका संगठनहरु आफैंले विरोध गर्ने गरिएका बुर्जुवा संगठनमा रुपान्तरित भए । देख्दादेख्दैको पार्टीको शैली र व्यवहार सर्वहारा क्रान्तिकारी होइन निकृष्ट सामन्तवादी पाखण्डीपनमा रुपान्तरित भयो । हामीजस्ता थुप्रै इमान्दार कर्तव्यनिष्ठ कार्यकर्ताहरु जसले आफ्नो आदर्श भूलेका छैनन् निराश र कुन्ठित बन्नुपर्ने अवस्था आयो । मलाई लाग्छ द्वन्द्वमा संलग्न सिंगो पुस्ताको लागि आजीवन रुपले यो पीडादायी घाउ बल्झिरहने छ ।
२०५८ सालदेखि २०६४ सालसम्म निरन्तर म रुकुम जिल्लाको जनसरकार प्रमुख र मगराँत स्वायत्त प्रदेशको प्रतिनिधिसभाको सभामुख भएर काम गरें । यति लामो समयसम्म त्यो जिम्मेवारीमा रहँदा थुप्रै अनुभव र शिक्षा आर्जन गरियो । ती अनुभवहरु अहिले पनि र भोलि पनि काम लाग्न सक्छन् । व्यवहारसिद्ध अनुभवले नै समाज रुपान्तरणमा मार्गनिर्देश गर्न सक्छ ।
कमरेड प्रचण्डले आफ्ना दस्तावेज लेखनका क्रममा थुप्रै ठाउँमा पार्टीभित्र हुर्कदै गएको गैरक्रान्तिकारी विचार र प्रवृत्तिले पार्टीलाई पूरै संक्रमित गरेको यदि समयमै विचार र विधिको विकास नगर्ने हो भने पार्टी विघटनमा जानु अनिवार्य छ भनेर उल्लेख गरेको स्वीकारोक्ति अहिले पनि पढ्न सकिन्छ देख्दादेख्दै आफ्नै जीवनकालमा त्यत्रो विद्रोहको नेतृत्व गरेको पार्टी समेत विघटनको अवस्थामा पुग्दा पीडाबोध हुनु स्वभाविक हो । तसर्थ पार्टी विकास र रुपान्तरणको नयाँ प्रक्रियाबाट अघि बढ्ने सम्भावना समाप्त भैसकेपछि आत्मसमीक्षाका दुईवटा निष्कर्षहरु मेरो सामू उपस्थित रहे ।
एक, माओवादी पार्टीभित्रै बसेर निराश र कुण्ठित हुँदै डिप्रेसनको शिकार भएर आजीवन बाँच्ने । दुई यसको विकल्प खोज्दै आफूलाई पुनर्ताजगीकरण गरेर बाँकी समयमा समाजको सेवा गर्ने । यी दुईवटा विकल्पबाहेक मसँग तेस्रो विकल्प थिएन । अन्ततः मैले दोस्रो विकल्प राजें । दोस्रो विकल्प रोज्ने क्रमसँगै डा. बाबुराम भट्टराईले थालनी गर्नु भएको नयाँ शक्ति निर्माणको अभियानसँगै डा. बाबुराम भट्टराईले थालनी गर्नु भएको नयाँ शक्ति निर्माणको अभियानमा संलग्न हुन पुगेँ । म नयाँ शक्ति अभियानको सदस्य बन्न किन तयार भए ? यसको पहिलो जवाफ: समकालीन र राजनीतिमा विकल्पको खाँचो छ त्यो पूर्ति गर्ने हैसियत नयाँ शक्तिले राख्न सक्छ । दोस्रो जवाफ: यसले पुराना विचार, सिद्धान्त, विधि, शैली र संरचनागत पक्षमा प्रश्न उठाएको छ, र नयाँ समाधानको अनुसन्धानमा लागिपरेको छ । तेस्रो जवाफ: नयाँ शक्तिले देश र आम जनताले चाहेको आर्थिक विकास र समृद्धिको आकांक्षा लिएको छ ।
संक्षिप्तमा यी तीन कारणले म नयाँ शक्तिको अभियन्ता सदस्य बनेको हुँ । म माओवादी पार्टी सदस्य हुँदा आफ्नै जीवनकालमा जनताको जनवादी सत्ता स्थापना भएको देख्न चाहन्थें । न्याय, मुक्ति र समानताको नारा सार्थक भएको नेपाली समाज देख्न चाहन्थें । तर, केही राजनैतिक उपलब्धिहरुबाहेक हिजो साँचेका सपनाहरु अधूरै रहन पुगे । सपना विपनामा रुपान्तरण हुन सकेन । विपनाले सपना पछ्याउन सकेन । सपना र विपनाका आ–आफ्नै संसार भए । सपनामा रमाउँदा विपनामा दुःखी हुनुपर्ने अवस्था विडम्बना नै बन्यो । त्यसैले म चाहन्छु, आफ्नै जीवनकालमा सपना र विपनाको भेट होओस् । सपनामा घाम लाग्दा विपनामा अन्धकार नछाओस् । समकालीन राजनीतिमा सपनाको व्यापार ठूलो हुन्छ । विपनाको अकूत फाइदा सिमित पहुँचवालालाई सपनाको घाटाभरी जनतालाई हुँदै आएको विरासत नदोहोरियोस् ।
त्यसैले नयाँ शक्तिको ‘समृद्धि सम्भव छ, हाम्रै पालामा’ भन्ने सपनालाई जीवन व्यवहारमा सार्थक रुपान्तरण गर्नु नै हिजोका तमाम अधूरा क्रान्ति र आन्दोलनलाई पूर्णतामा पुर्याउनु हो । आर्थिक समृद्धिबिना प्राप्त राजनैतिक उपलब्धिहरु पटकपटक गुम्ने र फेरि त्यसकै लागि लड्नुपर्ने अवस्था इतिहासमा धेरैपटक दोहोरिएको छ । झण्डै ७० वर्षको लामो कालखण्ड राजनैतिक अधिकारको लागि लडियो, अबको लडाई गरिवी, बेरोजगारी र आर्थिक पराधिनताका विरुद्ध हो । यसको लागि सोही अनुसारको विचार, सिद्धान्त, नीति, विधि र शैलीको आवश्यकता पर्दछ । एउटा स्वप्नद्रष्टा र दुरदृष्टि नेतृत्वविना यो सम्भव छैन । त्यसैले यसको लागि योग्य नेतृत्व भनेको डा. बाबुराम भट्टराई नै हुनुहुन्छ । र, नेपाली जनताको अवस्था परिवर्तनको नेतृत्व पनि नयाँ शक्तिले नै गर्नेछ ।
कार्तिक २६, काठमाडौं । नेपालको सबैभन्दा ठुलो इन्टरनेट सेवा प्रदायक वर्ल्डलिंक कम्युनिकेशनले हालै एक महत्वपूर्ण सामाजिक
कात्तिक ११, काठमाडौँ। प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले सत्ता सौदाबाजीका लागि राष्ट्रियताका हितका प्रश्नमा कुनै सम्झौता नगरिने
कात्तिक ७, काठमाडौँ । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले नेपाली कांग्रेस र नेकपा (एमाले) जस्ता इतिहास
असोज २२, २०८१, मङ्गलबार। हरेक देशका आफ्नै भाषा, जाति, समुदायहरू एवं तिनका आआफ्नै संस्कृति पनि
साउन १५,काठमाडौँ। प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले सरकारका सचिवहरूलाई बिमा भुक्तानी, भ्याट रकम फिर्ता, किसानको दुध र
असार २८, काठमाण्डौ । माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले सत्ता छोड्दैगर्दा संसदको वैठकमा एमाले कांग्रेस लक्षित आक्रोशयूक्त
