अनिल थापा
तलो जिउ, हल्का लामो कोट, तारा चिह्न भएको रातो क्याप । ३० जेठ २०७३ मा दशरथ रङ्गशालामा नयाँ शक्ति नेपाल, पार्टी घोषणा गर्दा उपस्थित केहीले बाबुराम भट्टराईलाई चे ग्वेभारासँग तुलना गरे । पार्टी घोषणा सभामा ‘कम्युनिष्ट’ शब्द प्रयोग गरिएन । तर, घोषणा सभाको साजसज्जाले ‘कम्युनिष्ट क्रान्तिकारी’ को झल्को दिन्थ्यो ।
करिश्मा मानन्धरले मुठ्ठी उठाउँदै उद्घोषण सुरु गरेको सभा क्रान्तिको प्रतीक रातो रङले सजिएको थियो ।
‘माओवाद’ परित्याग गरेका बाबुराम भट्टराईले रोजेको माओत्से तुङको चिह्न ‘तारा’ अंकित पार्टीको झण्डा र त्यसमाथि रङ्गशालाको वरिपरि नेपालको राष्ट्रिय झण्डा फहराइरहेका थिए ।
नयाँ शक्ति, नेपाल नामक पार्टीको नेतृत्व गर्दै उनले सामूहिक रूपमा सबैलाई शपथ खुवाए । आफ्ना लागि ‘प्रतिकूल’ देखिएको अवस्थामा उनले ‘जोखिम’ मोले ।
कान्तिपुर टेलिभिजनको समाचार कक्षमा बेलाबेला सहकर्मी भुवन केसीसँग राजनीतिक घटनाक्रमबारे विचार-विमर्श हुन्थ्यो । नेपालको राजनीति, राजा, माओवादी, कांग्रेस, एमाले, मधेसी दल लगायतको विश्लेषण गर्थ्यौं । माओवादीका कुरा गर्दा प्रचण्ड-बाबुराम सम्बन्ध र व्यक्तित्वका कुरा हुने नै भए ।
राज्यले ‘आतङ्ककारी’ घोषणा गर्दा पनि हामीले माओवादीलाई बाबुरामका कारण ‘आतङ्ककारी’ भनेनौं,’ राजधानी दैनिकमा काम गर्दाको स्मरण गर्दै भुवनजी भन्नुहुन्थ्यो, ‘बाबुराम जस्तो मान्छे कसरी आतङ्ककारी हुन सक्छ भन्ने हामीलाई लाग्थ्यो । अरू नेताहरू त चिनिएका थिएनन् ।’ भुवनजीले यसो भन्दा मैले गाउँको घटना बताउँथेँ ।
माओवादीले युद्ध सुरु गर्दा म सात/आठ कक्षामा पढ्थेँ । कांग्रेस, कम्युनिस्ट र ‘पञ्च’ भनिने राप्रपाका कुरा हुने गाउँमा माओवादीको विषय थपिएको थियो । पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड‘, मोहन वैद्य र बाबुरामका आ–आफ्नै विशेषता छन् । यी तीनै जनाको संयोजन थियो – माओवादी आन्दोलन
०५३ को कात्तिकमा स्कूल बिदा भएका बेला तम्घासबाट घर गएको थिएँ । खेतमा धान काटिरहेका थियौं । ‘नब्बे’ खोलाको दर्शन ढुङ्गामाथि चार/पाँचजना केटा बसिरहेका थिए । गाउँमा वल्लो गाउँ पल्लो गाउँ सबैले सबैलाई चिन्ने भएकाले तीन जना चिनिएका व्यक्तिप्रति सबैको चासो थियो । केही बेरपछि एउटी केटी आएर तिनीहरूसँग हात मिलाइन् । त्यसपछि सबै जना निश्चित भए, तिनीहरू माओवादी हुन् । केटीले केटासँग हात मिलाएपछि माओवादी नै हुन् भन्ने निश्चित भएको थियो ।
त्यतिबेलासम्म पनि केटी र केटाले हात मिलाउँदैनथे । धान काट्न छाडेर सबैको ध्यान खोलातिर केन्द्रित भयो । गाउँमा माओवादी देखिएपछि सबै जना डराएका पनि थिए । त्यत्तिकैमा खेतालाहरूबीच बाबुरामका कुरा हुन थाले । ‘बाबुराम जस्तो विद्वान् त सबै छाडेर लागेको छ रे, त्यस्ता मान्छे भएको संगठनसित किन डराउनु नि ?,’ खेतको बीचबाट कसैले भन्यो । बाबुरामबारे कुरा गर्दै उनीहरूले माओवादीसँग लागेको ‘डर’ भगाएका थिए ।
यी र यस्ता घटना सम्झिँदा तथा कान्तिपुर टेलिभिजनमा माओवादी ‘बिट’ मा काम गर्न थालेपछि उनलाई नजिकबाट बुझ्दै गएँ । त्यसपछि नै हो मलाई बाबुराम भट्टराईको जीवनी लेख्ने इच्छा जागेको । माओवादी दस्तावेज, पुस्तक, नेताहरूसँगको औपचारिक/अनौपचारिक कुराकानी, माओवादीका प्रत्येक गतिविधि सम्बन्धी ‘अपडेट’ हुँदै गएपछि बाबुराम र माओवादी आन्दोलनबारे थप जान्न रहर जाग्यो ।
पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’, मोहन वैद्य र बाबुरामका आ-आफ्नै विशेषता छन् । यी तीनै जनाको संयोजन थियो – माओवादी आन्दोलन । यसमा पनि प्रचण्ड र बाबुराममा धेरैको चासो पाइन्थ्यो ।
प्रचण्डको जीवनी हिन्दुस्तान टाइम्सका पत्रकार अनिर्वन रोयले लेखिसकेका थिए । बाबुरामबारे धेरै चर्चा भए पनि उनको जीवनी पढ्न खोज्दा भेटिँदैनथ्यो । बाबुरामका कारण भुवन केसी जस्ता पत्रकारले माओवादीलाई ‘आतङ्ककारी’ नमानेको, गाउँमा पनि बाबुरामकै कारण माओवादीसँग नडराएको जस्ता घटना सम्झिँदा र माओवादी आन्दोलन नजिकबाट बुझ्दै गएपछि मलाई उनीबारे लेख्ने सोचाइ आयो ।
तर, बाबुरामले आफ्नो जीवनी लेख्न मलाई अनुमति देलान् त ? शङ्का प्रशस्त थियो । पत्रपत्रिका, रेडियो, टेलिभिजनहरूका मत सर्वेक्षण अनुसार ०६८ मा बाबुराम भट्टराई समकालीन नेताहरूमध्ये सबैभन्दा बढी लोकप्रिय थिए । एक दिन उनका स्वकीय सचिव विश्वदीप पाण्डेसँग कुरा गरेँ । ‘बाबुरामको जीवनी लेख्नुपर्यो । एकचोटि कुरा पुर्याइदिनुहुन्छ ?’ मैले प्रस्ताव राख्न नपाउँदै विश्वदीपले भने – ‘ल तयारी गर्दै गर्नूस्, म उहाँसँग कुरा गर्छु ।’
केही महिनापछि विश्वदीपले भेटघाटको समय मिलाएर मलाई फोन गरे, ‘मैले कुरा राखेको छु, थप कुरा गर्न तपाईं आउनुस् ।’ मैले विस्तारमा आफ्नो प्रस्ताव बाबुरामसमक्ष राखेँ । ‘हुन्छ । तर, अब व्यक्तिको कोरा जीवनीले त खास केही अर्थ राख्दैन । इतिहासको आवश्यकता अनुसार व्यक्तिको भूमिका हुन्छ …,’ बाबुरामले कम्युनिस्ट दर्शन अनुसार जीवनको लामो व्याख्या गर्दै मेरो धारणा खोजे ।
‘व्यक्ति राजनीतिक घटनाक्रमसँगै आउने’ मेरो जवाफपछि उनले भने – ‘हुन्छ, ल अब कहिलेदेखि थाल्नुहुन्छ ?’
‘तपाईंको समय अनुसार म रेकर्ड गर्छु ।’ मेरो जवाफ थियो । त्यसपछि मैले बिहान कलेज पढाउन छाडेर ०६९ भदौदेखि काम सुरु गरेँ ।
गैरकम्युनिस्ट बाबुराम कम्युनिस्ट बने र राजनीति नयाँ चरणमा प्रवेश गरेपछि माओवादी आन्दोलन त्यागे । पढाइमा सधैंभरि प्रथम भएका बाबुराम माओवादी पार्टीमा दोस्रो भइरहे र अहिले राजनीतिमा वैकल्पिक धार दिने भन्दै पहिलो ‘पोजिसन’ मा बसेर आफ्नो पार्टीको नेतृत्व गरेका छन् ।
बाबुराम किन राजनीतिमा लागे ?, किन माओवादी बने ? र किन फेरि माओवादी आन्दोलन त्यागे ? यी लगायत माओवादी आन्दोलन र सत्ता सञ्चालनसम्बन्धी उनका अवधारणा पनि यस पुस्तकमा समेटिएका छन् । एसएलसीको बोर्ड ‘फस्ट’ ले काठमाडौं ल्याइपुर्याएको बाबुरामलाई आईएस्सीको ‘फस्ट’ ले भारतको चण्डीगढ पुर्याउँछ । त्यहाँ पनि पढाइमा अब्बल हुँदै पढाइको यात्रा दिल्ली पुग्यो ।
दिल्ली गएलगत्तै विद्यार्थीको हकहितका लागि गैरराजनीतिक चरित्रको विद्यार्थी संगठन खोल्न पुग्छन् बाबुराम । गैरराजनीतिक पृष्ठभूमिका उनी डेमोक्र्याट्स विचारका हुन्छन् । तर, भारतमा रहेका नेपाली मजदुरहरुले पाएको कष्ट देखेका विश्रुत विद्यार्थी बाबुरामलाई मार्क्सवादी पुस्तकको अध्ययनले कम्युनिष्ट बनाउँछ । नेपालमा आर्थिक विकास र समृद्धिका लागि आन्तरिक रुपमा प्रजातन्त्र बलियो हुनुपर्ने उनको धारणा बन्छ ।
बाहृय रुपमा भारतसँग भएको सुगौली सन्धि र १९५० को सन्धिका विरोधी बाबुराम परनिर्भरता हटाउन असमान सन्धि सम्झौता खारेज हुनुपर्ने धारणा राख्छन् । विद्यार्थीकालदेखिको उनको यो चेतना मसाल, एकता केन्द्र, माओवादी हुँदै नयाँ शक्तिसम्म पुग्दा उस्तै छ । उनको यात्रा यसै दिशामा अविराम देखिन्छ ।
अविराम बाबुराम !
(पत्रकार थापाले लेखेको बाबुराम भट्टराईको जीवनी ‘अविराम बाबुराम’ सांग्रिला बुक्सबाट शनिबारदेखि बजारमा आउँदै छ ।) अनलार्इनखवरवाट साभार
व्यक्तिगत हित वा स्वार्थ पूर्तिका लागि सार्वजनिक ओहोदा वा पद, स्रोत वा सम्पत्तिको हानि नोक्सानी
श्रावण ३१, २०८० शस्त्र द्वन्द्वका पीडितहरूको निराशा चुलिँदो छ । आफ्नो जीवनकालमै सत्य र न्यायको माग
नीतिगत निर्णयको नाउँमा निरपेक्ष उन्मुक्ति दिनुको कहीँकतै औचित्य स्थापित हुँदैन । औचित्यहीन अपवादलाई मान्यता दिने संविधानको कुनै
२०७९ फागुन १७ सन् २०२२ को नोवेल पुरस्कार क्वान्टम थ्योरी प्रमाणित गर्ने तीनजना वैज्ञानिक एलेन
नेकपा (माओवादी केन्द्र) का अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालले दुई महिना पनी नबित्दै नेकपा (एमाले)
नेपाल सरकारले पटकपटक सार्वजनिक स्थानमा ध्रुमपान निषेध गर्ने भनेको छ । सार्वजनिक स्थलमा ध्रुमपान
