रिस : हृदयाघात, पक्षाघात र उच्च रक्तचाप -डा. भारत रावत

काठमाडौं । रिस भनेको मानिसमा सामान्य रुपमा
हुने उद्वेग हो । यदि यसलाई नियन्त्रण गरिएन भने यसले अरुलाई होइन, आफैँलार्ई हानी पुर्याउन सक्छ । रिसाइहाल्नुअघि एकछिन सोच्ने बानी गर्नुपर्छ । यसो गरेको खण्डमा सामाजिक रुपमा पनि राम्रो हुन्छ । रिसले अन्य कुरामा हानी त पुर्याउँछ नै, स्वास्थ्यलाई पनि त्यत्तिकै असर गर्छ । रिसले उद्धेलित हुने वा एकदम झडङ्ग रिसाउने जस्तो जुनसुकै व्यवहार पनि हाम्रो हृदयरोग र रक्तसञ्चार प्रणालीका निम्ति खतरानाक हुन्छन् भन्ने विभिन्न अनुसन्धानले देखाएका छन । यी अनुसन्धानहरुले रिसको हृदयघात र पक्षाघातसँग परस्पर सम्बन्ध रहेको जानकारी दिएका छन् ।

आफूलाई एकदमै रिस उठेको बेला सम्झनुहोस् त ! रिसाएको बेला तपाईको मुटुको चाल एकदम छिटो हुन्छ, मुख रातो हुन्छ । तपाईको मुटुको चाल बढ्नाले र दाह्रा किट्ने गर्नाले रक्तचाप बढ्छ ।

यी सबै प्रसङ्गहरु तपाईलाई रक्तचाप बढाउने कारक तत्व बन्छन् र उच्च रक्तचाप पक्षाघात गराउने मूल कारण पनि हो । रिसाएको बेला मानिसको मुटुमा अक्सिजन परिपूर्ण भएको रगत आपूर्ति गर्ने धमनी साँघुरिन्छ र त्यसले गर्दा रगत बाक्लिएर लेसाइलो हुन जान्छ । अनि खतरनाक रुपमा जम्ने सम्भावना हुन्छ, जसले गर्दा हृदयाघात वा पक्षाघात हुन सक्छ । त्यसैले तपाई कसैसित रिसाउनु हुन्छ भने त्यसले तपाईलाई नै बढी हानि पुर्याउँछ भन्ने कुरा सम्झनामा राखिरहनुहोस् ।

रिसाइरहने बानी अथवा झडङ्ग गर्ने स्वभाव अँगाल्नाले तपाईलाई नराम्रो खाना खाने, चुरोट तान्ने वा रक्सी सेवन गर्ने नराम्रा लततर्फ लैजाने धेरै सम्भावना छ जसले केवल मुटुको रोग वृद्धि गर्नलाई मद्दत गर्छ । आफनो रिसलाई नियन्त्रण गर्ने तरिका सिक्नु वा जान्नुभयो भने यसले तपाईमा पर्ने दबाबलाई कम गर्न मद्दत गर्छ । भन्ने नै हो भने यसले ज्यानसमेत बचाउँछ ।

रिस र हृदयाघात
झडङ्ग रिसाउनु या रिसलाई लुकाउन खोज्नुभन्दा यसलाई विस्तारै शान्त भएर प्रकट गर्नु अत्यन्त स्वस्थकर हुन्छ । ससाना कुरामा पनि झडङ्ग रिसाउने या सधैं जस्तो रिसाइरहने व्यक्तिलाई मुटुको रोग लाग्ने वा हृदयाघात हुने खतरा बढी हुन्छ । रिस र स्वास्थ्यको सोझो सम्बन्ध हुन्छ भन्ने कुरा अनुसन्धानहरुले देखाएका छन् । सन् २००४ मा गरिएको एक अध्यनमा रिस तथा कुण्ठाले मुटुको चाल असामान्य तुल्याउँछ र आकस्मिक मृत्यु निम्त्याउन सक्छ भन्ने पाइएको छ । कमजोर मुटुलाई स्वचालनमा ल्याउने उपकरण शरीरभित्र प्रत्यारोपण गर्दा वैज्ञानिकहरुले शारीरिक तनावले भन्दा मानसिक तनावले व्यक्तिमा मुटुको गति असामान्य तवरले छिटो हुन जान्छ भनी पत्ता लगाएका छन् । मुटुको गति असामान्य गराउने एकमात्र कारण मानसिक तनाव हो ।

अनुसन्धानकर्ताहरुले मुटुका गति असमान्य भएका व्यक्तित्वहरु पत्ता लगाउन भविष्यले मद्दत गर्नेछ भनी आशा राखेका छन् । मुटुको रोग विस्तारै बढाउँदै लैजान रिसले विशेष भूमिका खेल्छ । आफ्नो रिस पोख्ने व्यक्तिलाई भन्दा भित्रभित्र रिस पाल्ने व्यक्तिलाई ७५ प्रतिशत बढी मुटुका भमनीको रोग हुने सम्भावना रहेको एक अध्ययनले देखाउको छ । रिस र उच्च रक्तचापको सम्वन्ध रहेको बारे पनि अनुसन्धानहरुले देखाएका छन् ।

केही अरु अध्ययन अनुसार रिसको कम स्तर भएका व्यक्तिलाई भन्दा रिसको प्रचण्ड स्तर भएका व्यक्तिलार्य तीन दोब्वर बढी हृदयाघात हुने वा छाती दुख्ने सम्भावना हुन्छ भन्ने छ । खासगरी रिस उठेको बेला केही कुरा फुटालौं वा कसैको टाउको फुटाऔँ भन्ने भावना उब्जने व्यक्तिहरुमा यो सम्भावना अझ बढी हुन्छ । समयको अन्तरालका साथै रिसका कारण नोक्सान पु¥याउने खालका असरहरु बढ्दै जान सक्छन् । सन् २००२ मा गरिएको अध्ययनले धेरै रिस चाहे त्यो लुकाइएको होस् वा प्रदशन गरिएको होस्, त्यसबाट बढेको तनाव खपेका व्यक्तिमा हृदयाघात बढी भएको पाइएको छ । युवा मानिसमा सुरु गरी तिनीहरुको ४८ वर्षको उमेरसम्म जारी राखिएको हुनाले यो अध्ययन विशेष मानिएको छ ।

रिस र रक्तचाप
रिससँगसँगै आउने शारीरिक परिवर्तन मुटुको गति छिटो हुनु र रक्तचाप बढ्नु हो । यो परिवर्तन क्षणिक हो तर लामो वा लगातार रिसाइरहने भयो भने यस रक्तचापलाई उच्च बनाउन योगदान गर्छ । साधारणतः कम झगडालु व्यक्तिमा भन्दा बढी झगडालुमा रिसको तीब्रता हुने कुरा अनुसन्धानबाट पत्ता लागेको छ । साथै यस्ता झगडालु मानिसमा रिस पनि लामो समयसम्म रहिरहन्छ । झगडा गर्न उद्यत मानिसमा बढी र लामो समयसम्म रक्तचाप बढ्छ ।

रिस र पक्षाघात
रिस र पक्षाघातका बारेमा गरिएको अनुसन्धानले प्रकट नगरिएका रिस, विद्धेष तथा लामो समयदेखिको रिसभन्दा सोझो एवं शान्त तरिकाले व्यक्त वा प्रकट गरिएको रिस बढी स्वस्थकर हुन्छ भनेको छ । ससाना नकारात्मक व्यवहारले पनि हाम्रो मस्तिष्क तथा मुटुमा असर पार्छन् भनी अन्य अध्यययनले ध्यानकर्षण गरेका छन् । उदाहरणका लागि एक अध्ययनले धेरै बिरामीहरुमा अध्ययन गर्दा धैर्य नभएका, करकरे तथा अरुलाई जित्न खोज्ने व्यक्तिलाई मुटु रोग र पक्षाघातको बढी जोखिम भएको पाइएको छ । “रिसलाई त्यागौ शान्त होऊँ र जीवनको मज्जा लुटौं अनि स्वस्थ र दीर्घायु बनौं । ”
स्वास्थ्य खबरपत्रिकाबाट साभार