२००३ सालमा प्युठानमा जन्मिएका मोहन वैद्य किरणले विद्यालय तहको शिक्षा गृहजिल्लामै पूरा गरे । त्यसपछि उनी उच्च शिक्षा अध्ययन गर्न दाङको महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पस झरे । दाङमा क्याम्पस पढ्दापढ्दै साथीहरूकै प्रभाव र दाङका सामन्त जमिन्दारको अत्याचार सहन नसकी समाज परिवर्तनका लागि कम्युनिस्ट विद्यार्थी राजनीतिमा लागे । ०२१ सालमा कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्य लिएका वैद्य चौथो महाधिवेशनमा केन्द्रीय सदस्य हुँदै ०४० सालमा नेकपा मशालका महासचिव भए । ०४५ सालमा उपत्यकाको सेक्टर कान्डपछि नैतिकताका आधारमा महासचिवबाट राजीनामा दिए । उनको पार्टी पटक–पटकको विभाजनपछि ०५२ सालमा माओवादी जनयुद्धमा सहभागी भयो ।

वैद्य भारतीय जेलमै हुँदा माओवादी १० वर्षे जनयुद्धलाई स्थगित गर्दै शान्ति प्रक्रियामा आयो । तत्कालीन माओवादी नेता पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड र डा. बाबुराम भट्टराईले क्रान्तिलाई धोका दिँदै पार्टीलाई संसदीय अभ्यासमा फसाएको भन्दै वैद्यले ०६९ सालमा आफ्नै नेतृत्वमा नेकपा माओवादी गठन गरे । सो पार्टी अहिले नेकपा क्रान्तिकारी माओवादी बनेको छ । वैद्यले महासचिवका रूपमा नेतृत्व गर्दै आएका छन् । ५४ वर्षदेखि कम्युनिस्ट राजनीतिमा सक्रिय वैद्यले राजनीतिक दलका धेरै नेतासँग सहकार्य गरे भने कतिपय नेतालाई नजिकबाट चिन्ने मौकासमेत पाए । आफ्ना कुरालाई निर्धक्क र सटिक रूपमा राख्न सक्ने नेताको परिचय बनाएका वैद्यका नजरमा विभिन्न दलका १४ शीर्ष नेता यस्ता छन् ।

केपी ओली : सत्तामा हुँदा आफूलाई महाराजा ठान्छन्
नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) का अध्यक्षसमेत रहेका प्रधानमन्त्री केपी ओली कुनै काममा लागेपछि दृढतापूर्वक खटिनुहुन्छ । आफ्ना कुरा जोडदार रूपमा राख्ने र खरो रूपमा लानुहुन्छ । वैचारिक रूपमा उहाँको विचार हामीलाई मन पर्ने कुरा पनि भएन । उहाँ सरकारमा हुँदा एक प्रकारले दम्भ चढेको जस्तो लाग्छ । बाहिर दुनियाँमा अरू कोही पनि छैन, मै हुँ भन्ने खालको स्वभाव उहाँमा देखिन्छ । आफूलाई राजा–महाराजाजस्तो ठान्नुहुन्छ । त्यो खालको दम्भ नेतामा हुन जरुरी छैन ।

शेरबहादुर देउवा : आफ्ना कुरा हाकाहाकी राख्छन्
वैचारिक रूपमा भन्नुपर्दा कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवाको विचार र हाम्रो विचार मिल्ने कुरा भएन । कुराकानी गर्दा देउवाजी हाकाहाकी गर्नु हुन्छ । कुनै पनि कुरा लुकाउनु हुन्न, फ्याट्ट भन्नुहुन्छ ।

रामचन्द्र पौडेल  : साधारणखालका नेता
कांग्रेस नेता रामचन्द्र पौडेलजी सरलखालको नेता हुन् । विचारमा पनि उहाँ र हाम्रो मिल्ने कुरा भएन । उहाँहरूले मान्ने विचारलाई पौडेल व्याख्या विश्लेषण गर्ने नेता हुनुहुन्छ । अन्यको तुलनामा उहाँ थोरै वैचारिकखालका नेता पनि हुन् । देउवाको तुलनामा पौडेलसँग वैचारिक अध्ययन देखिन्छ ।

प्रचण्ड : गलत कुरालाई ठीक हो भनेर कन्भिन्स गर्न सक्ने
प्रचण्डले वैचारिक रूपमा गलत बाटो समाउनुभयो । एक किसिमले संसद्वादी कित्तातिर जानुभयो । उहाँमा मान्छेलाई कन्भिन्स गर्न सक्ने क्षमता छ । कन्भिन्स पनि दुई खालका हुन्छन्, उहाँसँग मान्छेलाई सम्मोहित गर्ने क्षमता छ । जुन कुरामा पनि कन्भिन्स गर्न सक्ने क्या ! सही र गलत दुवै कुरालाई कन्भिन्स गर्न सक्ने । उहाँमा अलिअलि जादुगरीको जस्तो झझल्को पनि आउँछ । उहाँले आश्चर्य भन्नुहुन्छ, चमत्कार भन्नुहुन्छ, यस्ता शब्द हुन्छन्, जसले गर्दा भएको यथार्थभन्दा पनि विषयवस्तुलाई अर्कै ढंगले भन्न खोजेको जस्तो भान पार्न सक्नुहुन्छ । क्रान्तिका लागि भए ठीकै पनि हुन्थ्यो । गलत ठाउँमा भए दिग्भ्रम हो । यस्तो कला पोजेटिभ भए राम्रो हुन्छ, निगेटिभ भए खराब हुन्छ । पहिला ठीक बाटोमा लाग्नुभएको थियो । ठीकै थियो, अहिले नेगेटिभतिर जानुभयो, त्यस्तो कलाको काम छैन ।

माधव नेपाल : मनमा कुनै कुरा गुम्साएर नराख्ने
नेकपा नेता माधवकुमार नेपाल आफ्नो मन लागेको कुरा भन्नुहुन्छ । मनमा धेरै कुरा गुम्साएर राख्नुहुन्न । स्वभावका हिसाबले राम्रै मान्छे हो । तर, उहाँमा राजीतिको प्राविधिक विषयलाई धेरै ध्यान दिने र सैद्धान्तिक विषयलाई कम दिने देखिन्छ ।

झलनाथ खनाल : समस्या आए भाग्छन्
झलनाथजी स्वभावैले भद्र खालको देखिने । उहाँमा सबैलाई मिलाएर लैजानुपर्छ भन्ने खालको सकारात्मक पाटो छ । तर, गलत प्रवृत्तिका विरुद्ध त्यति लड्न नसक्ने हो जस्तो लाग्छ । समस्या नजिकै आयो भने जुध्न नसक्ने, भाग्ने खालको स्वभाव उहाँमा देखिन्छ ।

डा. बाबुराम भट्टराई :  अस्थिर स्वभाव भएका नेता
बाबुरामका विषयमा त के भनौँ खै ! बाबुरामजी स्थिर खालको स्वभाव भएको नेता होइन । उहाँ कहाँबाट कम्युनिस्ट आन्दोलनमा आउनुभयो खै, हुन त जनयुद्धका वेलामा दुःख गर्नुभयो । प्रचण्डजीसँग सल्लाह गरेर बाबुरामजीलाई जसरी पनि पार्टीमा ल्याउनुपर्छ भनेर ल्याएको हो । ल्याउन पहल गरेपछि उहाँ पार्टीमा आउनु पनि भयो । जनयुद्धमा लाग्नुभयो राम्रै गर्नुभयो । पछिल्लो कालखण्डमा जनयुद्धलाई यहाँसम्म ल्याउन प्रचण्डजी र बाबुरामजी मिलेर ग-या’ हुन् । उहाँले त्यो आफू लागेको पुरानो पार्टी छोड्न हुन्थ्यो क्या ! हामी विचार नमिलेर अलग भयौँ । हाम्रो तर्क पनि छ । प्रचण्डजीले यही माओवादीलाई संसद्वादमा लग्नुहुन्छ भन्ने थियो । यही पुरानै संसद्वादमा जानु भन्ने जानेरै हामी अलग भयौँ ।

मोहनविक्रम सिंह : क्रान्तिकारी शक्तिलाई ठोक्ने
नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई धेरै पुराना नेताले प्रतिक्रियावादी सत्तालाई समर्पण गरे । तर, मोहनविक्रम सिंह पुरानो कम्युनिस्ट नेता भए पनि त्यो समर्पण कहिल्यै गर्नुभएन । आफूलाई जोगाएर ल्याउनुभयो । राजनीतिक रूपमा त्यो सकारात्मक पाटो हो । पछिल्ला कालखण्डमा संसद्वादी झुकाउ उहाँमा देखिन्छ ।

महोनविक्रमजीमा क्रान्तिकारीहरूलाई जहिले पनि ठोक्ने र अवसरवादीसँग मिल्ने विशेषता देखिए । इतिहास हेर्दा जहिल्यै पनि क्रान्तिकारीलाई ठोक्ने गरेकै देखिन्छ । झापा विद्रोहमा झापा विद्रोहीलाई ठोक्नुभयो । जनयुद्धका वेलामा जनयुद्धलाई नै ठोकेर विरोध गर्नुभयो । पञ्चायतमा कांग्रेससँग मिलेर विरोध गरेको भए पनि हुन्थ्यो नि । तर, पञ्चायतकालमा कांग्रेसलाई पनि ठोक्नुभयो ।

नारायणमान बिजुक्छे : एकलकाटे भएका छन्
नारायणमान बिजुक्छेजी आफ्नो ठाउँमा ठीकै हो । विगत पनि उहाँको राम्रै देखिन्छ । तर, पछि अलि एकलकाटे जस्तो हुनुभयो । एक्ला एक्लै हुन मन पराउने, अरूसँग त्यति संगत गर्न मन नपराउने स्वभाव उहाँमा देखियो । बिजुक्छेको सकारात्मक रूप भनेको निर्वाचनमा सहभागी हुने । तर, सरकारमा कहिल्यै नजाने ।

सिपी मैनाली : जनवादी क्रान्ति गर्ने विषयमा अलमल
माले नेता सिपी मैनालीजी नौलो जनवाद भन्नुहुन्छ, त्यो विचार हाम्रो नजिक पनि छ । उहाँले कम्तीमा नयाँ जनवादी क्रान्ति गर्नुपर्छ भन्दै आउनुभएको छ, यो सकारात्मक पाटो हो । तर, कसरी जाने भन्ने विषयमा अलमल भएको जस्तो देखिन्छ ।

उपेन्द्र यादव : मधेसवादी चिन्तन हाबी
संघीय समाजवादी फोरमका अध्यक्ष उपेन्द्र यादवजी शालीन र भद्र स्वभावको हुनुहुन्छ । चलाख र चतुर पनि हुनुहुन्छ । विगतमा उहाँ कम्युनिस्ट चरित्र देखिए पनि अहिले उहाँमा मधेसवादी चिन्तन धेरै देखिन्छ । पहिला उहाँको कम्युनिस्ट स्कुलिङको हो । तर, पछिल्लो समय विचारभन्दा क्षेत्रीयतावाद हाबी भएको देखिन्छ ।

महन्थ ठाकुर : भद्र र कम बोल्ने
राजपा अध्यक्ष महन्थ ठाकुरजीको विषयमा धेरै भन्न सक्दिन । धेरै लामो संगत पनि भएन । उहाँ भद्र खालको, थोरै बोल्ने र गम्भीर नेता हो । उहाँको बुझ्न नसक्ने कुरा, त्यति लामो समय कांग्रेसमा बस्नुभयो । जीवनको उत्तराद्र्धमा कांग्रेस छोडेर मधेस केन्द्रित दलमा लाग्नुभयो । त्यो अलि बुझी नसक्नु छ ।

विजय गच्छादार : आफ्ना कुरा सशक्त रूपमा राख्न सक्ने
कांग्रेस नेता विजयकुमार गच्छदार आफ्ना कुरा सशक्त रूपमा राख्ने व्यक्ति हुन् । धेरैले उहाँलाई पदलोलुप भएको नेता भन्छन्, तर अरू नेता पनि यस्तै हुन् । परेको वेलामा सबै जान्छन् । गच्छादारजीलाई जहिले पनि मौका परेर हो । सत्तामा जान त अरूले पनि खोजेका थिए, तर अरूले उहाँले जस्तो पाएनन् । सत्ता पदलोलुपता संसद्वादी सबैको उस्तै हो ।

विप्लव : केही गरौँ भन्ने ऊर्जा भएका युवा
नेकपा महासचिव नेत्रविक्रम चन्द विप्लव नयाँ युवा हो । केही गर्नुपर्छ भन्ने ऊर्जा भएको युवा नेता हो । कसरी अगाडि बढ्नुहुन्छ भनेर सबैले उहाँलाई हेरेका छन् । उहाँको त्यस्तो कमजोर पक्ष त के भनौँ । विप्लवजीले पार्टी नछोडेको भए हुन्थ्यो । हामी सँगसँगै भएको भए हुन्थ्यो ।

वैद्यका नजरमा ४ दल

 

वैद्यले नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा), कांग्रेस, फोरम र राजपाका विषयमा मसिनो गरी अवलोकन गरेका छन् । यस्तो छ हाल संसद्मा रहेका चार पार्टीबारे वैद्यका धारणा :

नेकपा : वाम पनि होइन, कम्युनिस्ट पनि होइन 
एमाले र माओवादी केन्द्रको एकतालाई दुई रूपमा लिनुपर्छ । माओवादी केन्द्र र एमालेबीच विचार र कार्यदिशा मिलेकाले सबै कुरा मिल्यो । मिलेपछि एकता गर्नुभयो । त्यसलाई विचार मिल्नेहरूबीचको एकता भन्नुपर्छ । एमाले–मालेबीच संघर्ष गर्दैगर्दा एउटा महान १० वर्षे जनयुद्धको प्रक्रियामा नेपालको जनवादी राज्यसत्ता स्थापना गरेर समाजवादबाट साम्यवादमा जाने एउटा उद्देश्य बनाएर हामी जनयुद्धमा गएका थियौँ । त्यो सबै छाडेर हिजो जे–जसरी एमाले– मालेको विरोध गरेका थियौँ, ती सबै विरोधलाई स्वीकार गरेर प्रचण्डहरू एमालेमा विलय हुनुभयो । एमाले र माओवादीहरूले नयाँ पार्टीको नाम २००६ सालमा स्थापना भएको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी राख्नुभयो । त्यस वेलाको कम्युनिस्ट पार्टीको नाम उहाँहरूले राख्न सुहाउँदैन । उहाँहरू वाम पनि होइन, कम्युनिस्ट पनि होइन । वाम र कम्युनिस्टको जुन एउटा लक्षण र विशेषता हुन्छन्, ती सबै छैनन् । उहाँहरूले कम्युनिस्ट नाम राखेर एक ढंगले जनतालाई भ्रममा पार्न खोजेको देखिन्छ ।

कांग्रेस : सामन्तवादको प्रतिनिधित्व गर्ने पार्टी
कांग्रेसलाई हामीले पहिलेदेखि नै विरोध गर्दै आएका हौँ । दलाल, पुँजीपति, नोकर–शाहीहरूको पार्टी हो । मुख्य रूपमा कांग्रेस सामन्त वर्गको प्रतिनिधित्व गर्ने पार्टी हो । कांग्रेसका विषयमा अरू थप भन्ने कुरा पनि छैन । राजावादी पार्टीहरू पनि छन्, हामीले उनीहरूको विरोध गर्दै आयौँ । ती राजावादी पार्टीहरू पनि कांग्रेससँग मिल्दाजुल्दा छन्, त्यसैले थप भन्नुपर्ने आवश्यकता छैन ।

यहाँ विचित्रको के देखापरेको छ भने कांग्रेसले नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको विरोध गर्दा यी साँच्चिकै कम्युनिस्ट हुन् भन्ने भ्रम पर्छ । साम्यवाद नै ल्याउन खोजे, अधिनायवाद नै ल्याउन खोजे भन्नु विचित्र प्रकारको विरोध देखिन्छ । कांग्रेसले यस्तो विरोध गर्नै हुँदैन, विरोध गर्ने खालको पनि देखिँदैन ।

कांग्रेस र नेकपा दुवैले अहिलेकै संविधानलाई मान्छन् । नेकपा पनि यही संसदीय व्यवस्थालाई मान्ने, कांग्रेस पनि यही संसदीय व्यवस्थालाई मान्ने । अनि, दुवै पार्टीको मुख्य उद्देश्य संविधान कार्यान्वयन गर्ने हो । जुन कोणबाट कांग्रेसले विरोध गर्छ, त्यसको तर्क र आरोप पनि पुग्दैन ।

कांग्रेसले जुन अधिनायकवादको कुरा छ, वर्ग संघर्षमा सबैले अधिनायवाद नै लागू गर्ने हो । कांग्रेसले पनि सकेसम्म अधिनायकवाद नै लागू गर्न खोज्ने हो । राजतन्त्रले पनि एकप्रकारले अधिनायकवाद नै लाद्छ । कम्युनिस्टहरूले उत्पीडकप्रति अधिनायकवाद नै लागू गर्छन् । जनतामा अधिनायवाद लागू गर्दैन । राज्यसत्ता आफैँमा अधिनायकवाद हुन्छ । कांग्रेस आफैँमा अधिनायकवादी हो । २००८ देखि ०१३ सालसम्म कम्युनिस्ट पार्टी प्रतिबन्ध हुँदा उसले अधिनायकवाद लादेको हो । कांग्रेसले नेकपालाई अधिनायकवाद लाद्न खोज्यो भन्नु जनतालाई भ्रममा पार्नुबाहेक केही होइन ।

फोरम : मधेसको प्रतिनिधित्व गर्न नसक्ने पार्टी 
संघीय समाजवादी फोरम अध्यक्ष उपेन्द्र यादव पहिला एमालेमा हुनुहुन्थ्यो, त्यसपछि माओवादीमा आउनुभयो । जनयुद्धको क्रममा हाम्रै पार्टीमा हुनुहुन्थ्यो । फोरम पनि हाम्रै समर्थनमा खोलेको हो । फोरममा लाग्दा पनि उहाँ र हामी एउटै पार्टीमै थियौँ । पछि माओवादी छाडेर जानुभयो । फोरमको अध्यक्ष भएर मधेसको नेता पनि हुनुभयो, अहिले आएर मधेसको ठूलो पार्टीको अध्यक्ष हुनुभएको छ । पहिला कम्युनिस्ट स्कुलिङबाट आउनुभयो । अहिले कम्युनिस्ट विचार छोड्नुभयो । उहाँमा कम्युनिस्ट रङ छैन । वर्गीय बुझाइलाई उहाँले छोड्नुभयो । हुन त कम्युनिस्ट पृष्ठभूमि भएका अशोक राई, राजेन्द्र श्रेष्ठहरू पनि जानुभएको छ ।

राजपा : तराईका जमिन्दारको पार्टी

धेरै पार्टीहरू मिलेर राजपा बनेको छ । उहाँहरू सारमा कांग्रेस नै हो । गजेन्द्रनारायण सिंह पृष्ठभूमि भएका माले एमालेबाट आएका नेता पनि राजपामा छन् । तर, मूल रूपमा राजपा तराईको जमिन्दारहरूको पार्टी हो । मधेसको मुक्ति गर्ने भन्नुहुन्छ, तर त्यस्तो कतै देखिँदैन । कसरी सत्तामा जाने भन्ने चिन्तन देखिन्छ । कम्युनिस्टको विरोध गर्नुहुन्छ । भारतीय शासक वर्गको आशीर्वाद थाप्नुहुन्छ । तराईमा विभाजन ल्याउन खोज्नुहुन्छ । यस्तो पार्टीले मधेसी जनताका लागि कसरी काम गर्न सक्छन् ?

copied from Nayapatrika.com