November 28, 2017

मूर्ति व्यवसायमा दोस्रो विश्वयुद्धपछिकै ठूलो नोक्सानी

१२ मंसिर, काठमाडौं – पाटन चाकुपाटका ५५ वर्षीय सुरेन्द्र शाक्यले मूर्ति कुँद्न थालेको ४७ वर्ष भयो । अचेल उनी फुर्सदिला भएका छन् । त्यसको कारण हो, इतिहासमै पहिलो पटक मूर्ति व्यवसायमा भएको नोक्सानी ।

गफगाफ गर्दै मन भुलाउन उनी पाटनका मूर्ति पसलहरु चहार्छन् । त्यसक्रममा भेटिने अन्य व्यवसायीमा पनि चर्को निराशा छ । किनभने, कुँदिएका मूर्ति बिक्री हुनै छाडेका छन् ।

तीन वर्ष अघिसम्म सबै ठीकठाक थियो । मूर्ति कुँद्न भ्याइनभ्याइ हुन्थ्यो, उनीहरुलाई । त्यसरी कुँदिएका मूर्ति चीन निर्यात हुन्थे । चिनियाँहरुको माग नेपाली व्यवसायीको क्षमताभन्दा बढी हुन्थ्यो ।

शाक्य भन्छन्, ‘एउटा ठूलो मूर्ति बनाउन ६ महिना लाग्छ । चिनियाँहरुले एक महिनामै ६ वटा मूर्ति पठाऊ भन्थे ।’

आठ वर्षको उमेरदेखि नै मूर्ति कुँद्न थालेका शाक्यले व्यवसायमा दोस्रो विश्वयुद्धयता पहिलो पटक गिरावट महशुस गरेका छन् । त्यतिबेला युद्ध सकिएपछि व्यवसायमा सुधार आएको थियो ।

हजुरबालाई सघाउँदा सघाउँदै उनी पनि मूर्ति कुँद्ने बने । पछि त त्यो आदतकै रुपमा प्रकट भयो ।

मूर्तिको माग नै नभएको अहिले पनि उनका हात चल्मलाउँछन् । उनलाई त्यसको विकल्प सुझेको छ, तयार भइसकेका मूर्तिमा बुट्टा भर्ने । बुट्टा भरेरै दिन कटाउँछन्, उनी आजकाल ।

नेपालमा उत्पादित मूर्तिहरुको मूख्य बजार चीन हो । त्यसपछि युरोपेली मुलुक, म्यानमार, जापान र भुटान निर्यात हुन्छन् ।

आर्थिक वर्ष ०७३/७४ मा नेपालबाट ४६ करोड रुपैयाँका मूर्ति निर्यात भएका थिए । त्यसमध्ये ३६ करोडका मूर्ति चीन पुगेका थिए ।व्यवसायीले टासी नामका चिनियाँलाई बिनाबिल सामान जिम्मा लगाए, कर छल्ने उद्देश्यले गरेको कारोबारले टाट पल्टायो

व्यापार तथा निकासी प्रबर्द्धन केन्द्रका अनुसार आव ०७२/७३ मा ५१ करोडका मूर्ति निर्यात भएका थिए । उक्त तथ्यांकले दुई वर्षयता नेपाली मूर्ति निर्यातमा कमि आएको देखाउँछ ।

विनासकारी भूकम्पयता तातोपानी नाका बन्द छ । उक्त नाका सञ्चालनका लागि चीन सरकारले चासो दिएको छैन । नेपाली मूर्ति व्यवसायमा गिरावट आउनुको एक कारण हो यो ।

त्यसअघि तिब्बती व्यापारीहरु काठमाडौं मूर्ति खरिद गर्थे । र, तातोपानी नाकामा ‘सेटिङ’ मिलाएर चिनियाँ भूमिमा पुर्‍याउँथे ।

भन्सार महशुल बझाउनु नपर्दा चीनमा उत्पादितभन्दा नेपाली मूर्तिको दाम सस्तो पर्न जान्थ्यो । सोही कारण चिनियाँ व्यापारीले नेपालबाट आयात गर्थे ।

तातोपानी नाका बन्द भएसँगै चिनियाँ व्यापारीको नेपाल प्रवेश र नाकामा मिलाइने सेटिङ पनि बन्द हुन पुग्यो ।

 

अशोका हेन्डिक्राफ्टका सञ्चालक निरञ्जन शाक्यका अनुसार केही व्यापारी रसुवागढी नाका हुुँदै गत वर्षसम्म पनि नेपाल आइरहेका थिए । रसुवामा भने सेटिङ मिलाउन सहज नभएको र भन्सार महशुल तिर्नुपर्दा नेपाली मूर्ति महँगो हुन थाले ।

सोही कारण चीनमा उत्पादितभन्दा नेपाली मूर्ति महँगो पर्न थाले । र, उताका व्यापारीको काठमाडौं आउजाउ पातलियो ।भूकम्पपछि तातोपानी नाका बन्द हुनु पनि नेपाली मूर्ति व्यवसाय सुस्त हुनुको एक कारण हो

टाट पल्टिने अवस्था आएपछि केही मूर्तिकारले व्यवसाय परिवर्तन गरिसकेका छन् । केहीका लागि भने यो ‘निल्नु न ओकल्नु’झैं भएको छ ।

पाटन बालिफलका व्यवसायी सानु महर्जनले होराइजन ह्यान्डिक्राफ्ट सञ्चालन गरेको पाँच वर्ष बित्यो । यस वर्षजस्तो गिरावट कहिल्यै देखेका थिएनन् ।

महर्जन भन्छन्, ‘पसलभरि मूर्ति छन्, खरिद गर्ने कोही आउँदैन । व्यापारी आउने आशामा बसेको महिनौं बित्यो ।’ पसलको भाडा तिर्न धौधौ परेको उनी बताउँछन् ।

कामदारका रुपमा मूर्ति कुँद्न थालेका उनले चार वर्षपछि आफ्नै व्यवसाय थालेका थिए । र, पाँच वर्षअघि होराइजन ह्यान्डिक्राफ्ट सञ्चालनमा ल्याएका थिए ।

व्यवसायमा संकटका कारण उनको प्रगतिको ढोका बन्द भएको छ । भन्छन्, ‘अचेल त यसले न खान दिएको छ, न त चैन । छाडौं भने मन मान्दैन ।’

१७ करोडका मूर्तिसहित चिनियाँ व्यापारी फरार

नेपाली मूर्ति व्यवसायमा गिरावट आउनुको कारण अर्कै छ । त्यो हो, १७ करोडका मूर्ति उठाएर फरार भएका एक चिनियाँ व्यापारी ।

गत जेठ पहिलो साता टासी नाम बताउने ती व्यापारीले ललितपुर र काठमाडौंका १५ ठूला व्यवसायीको १७ करोड रुपैयाँका मूर्ति उठाएर चीन पुर्‍याए । ठूला व्यवसायीले साना व्यवसायीहरुबाट पनि मूर्ति लिएर ती व्यापारीको जिम्मा लगाए ।

त्यसअघि आउजाउ गरिरहने, सामान लिएर अनि बिक्री गरेपछि फर्किने टासी त्यसपछि भने र्फकेका छैनन् । व्यवसायीहरुका अनुसार उनी अहिले सम्पर्कविहीन छन् ।

हस्तकला महासंघका एक पदाधिकारीका अनुसार मूर्ति व्यवसायीले उनलाई बिनाबिल सामान जिम्मा लगाएका थिए । कर छल्ने उद्देश्यले गरेको कारोबारले अहिले उनीहरुलाई डुबाएको छ ।

त्यस अघिसम्म मूर्ति बिक्री भइसकेपछि भुक्तानी लिने गरेका थिए, नेपाली व्यवसायीले । टासीले त्यसैको फाइदा उठाए । पहिलेझैं बिक्री भएपछि भुक्तानी पाउने आशामा नेपाली व्यवसायीले बिनाभुक्तानी टासीलाई मूर्ति जिम्मा लगाए । जबकि, तिनको वास्तविक नाम र ठेगाना पनि थाहा छैन, उनीहरुलाई ।

बिल नै नभएकाले उनीहरुसँग अहिले दाबी गर्ने कुनै प्रमाण उपलब्ध छैन, जसका कारण यस प्रकरणलाई गुपचुप राखिएको छ ।

ती व्यापारीले मूर्ति लिएर गएको सात महिना बित्यो, ६ महिनादेखि मूर्ति बिक्री हुन छाडेको छ । भूकम्पका कारण सुस्ताएको व्यापार जेठयता ठप्प बनेको छ ।

कतिपय मूर्तिकार त चीनमै रोजगारी खोज्दै पुगेका छन् । नेपाली कालीगढले चीनमा न्यूनतम ८० हजार रुपैयाँ मासिक तलब पाउँछन् ।

विस्तारै उक्त व्यवसायको आयाम फेरिँदै छ । सात महिना अघिसम्म मूर्ति निर्यात हुन्थे, अब कामदार निर्यात हुन थालेका छन् ।

यही मौकामा अति सस्तोमा मूर्तिको माग हुन थालेको पनि छ, चीनबाट । नेपाली व्यवसायीलाई पैसा दिनु नपरेपछि टासीले सस्तो दाममा मूर्ति बिक्री गरिरहेकाले यता पनि सोही दाममा माग आउन थालेको हो ।

कतिसम्म भने ठूलो रकम ठगीमा परेका व्यवसायी अहिले कच्चापदार्थसमेत खरिद गर्न नसक्ने अवस्थामा छन् ।

हस्तकला महासंघका अध्यक्ष हेमरत्न शाक्य भने खुद्रा व्यापारमा गिरावट आए पनि थोक कारोबार नघटेको दाबी गर्छन् । तर, धेरै कारखाना बन्द भइसकेका छन् ।

पाटनका ८० प्रतिशत बासिन्दाको आम्दानीको मुख्य स्रोत थियो, उक्त व्यवसाय ।

महासंघका अध्यक्ष शाक्यका अनुसार कालीगढले मैनको मूर्ति तयार पार्छन् । त्यसमा माटो लिपेपछि धातु हालिन्छ । धातुमा बुट्टा कोर्ने र सफा गरिन्छ । त्यसपछि सुनको जलप लगाइन्छ । र, अन्तिममा ‘फेस पेन्टिङ’ गरिन्छ ।

ती सबै कामका अलग-अलग कारखाना छन्, उपत्यकामा । र, ती सबैमा गरी ठूलो संख्यामा रोजगारी सिर्जना भएको थियो । अहिले कामदारको ज्यालासमेत तिर्न नसक्ने अवस्थामा छन्, व्यवसायी ।

 

प्रतिक्रिया दिनुहोस्
सम्बन्धित वर्गका समाचारहरू

प्रधानमन्त्री ओली र चिनका अन्तर्राष्ट्रिय विकास सहायता नियोगका अध्यक्ष चेन बीच सहकार्यबारे छलफल

काठमाडौं, साउन ६ । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीसँग चीनको अन्तर्राष्ट्रिय विकास सहायता नियोग (CIDCA) का

शिक्षा क्षेत्रमा बुटवलको उत्कर्ष: उत्कृष्ट नतिजासँगै शैक्षिक केन्द्रको रूपमा उभिँदै

बुटवल, असार २३ गते – हालै सार्वजनिक भएको माध्यमिक शिक्षा परीक्षा (एसईई) २०७९ को नतिजामा

 पत्रकारसहित सर्वसाधारण ठगिँदै,अनलाइन ठगीमा सतर्क रहन प्रहरीले आग्रह

असार १७, काठमाडौं ।नेपाल प्रहरीले सामाजिक सञ्जाल तथा अनलाइन माध्यममार्फत भइरहेका ठगी घटनाप्रति गम्भीर चिन्ता

एआईको दुरुपयोग रोक्न मुख्य चुनौती : मन्त्री पन्त

जेठ ९,काठमाडौँ । शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधिमन्त्री रघुजी पन्तले सञ्चारमाध्यमहरूबाट व्यक्तिहरू ‘भिक्टिमाइज’ हुने प्रवृत्ति बढ्दै गएको

अपराध न्यूनीकरणका उपाय

निशा चौधरी  ५ जेठ २०८२, समाजमा विभिन्न किसिमका नियम, कानुन, मूल्य र मान्यता रहेका हुन्छन्

महान्यायाधिवक्ताद्वारा उच्च सरकारी वकिल कार्यालयको भवन शिलान्यास

०८२ वैशाख २९ गतेकाठमाडौँ । : महान्यायाधिवक्ता रमेश बडालले उच्च सरकारी वकील कार्यालय, पाटनको भवन शिलान्यास