योगको अभ्यास गर्दा ध्यान दिनुपर्ने केही महत्त्वपूर्ण नियमहरु

योग पुर्वीय दर्शनको महत्वपूर्ण पाटो हो । हामी ऋषिमुनिका सन्तान हौं त्यसकारण योग हाम्रो दैनिकी बन्नुपर्छ । आज देश बिदेश बाट आयातित विभिन्न वादले थलिएको छ र भौतिकवादको कुहिरोमा रुमलिएर हामी ऋषिमुनिका सन्तान सिसिमुनी पुगेको स्थिति छ ।

आत्मशान्ती बिश्वशान्ती भनिएको छ। त्यसैले योगमार्ग भनेको शान्तिको मार्ग हो । हाम्रा पुर्खा घण्टौं हावामा उड्न सक्थे । घण्टौ पानीमा तैरिन सक्थे । यो सबै योग,ध्यान र तपको बलमा मात्र संभव हुनेगर्थ्यो। आज बिस्तारै-बिस्तारै आध्यात्मिक र यौगिक जागरण पैदा भएको पाईन्छ।बुझ्नेहरुले बिद्यालयहरु देखी विभिन्न योगशिविरहरुनै संचालन गरेर योगबिज्ञान बारे प्रशिक्षण र ध्यानशिविरहरु चलाईरहेका छन।नेपालीहरु गाँस,बास र कपासको चिन्ताबाट अलि माथी उठेर योगाभ्यास मार्गमा लाग्नु आजको आवश्यकता बनेको छ ।

त्यसैले योगको अभ्यास गर्दा केही महत्त्वपूर्ण पक्षहरूमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ । हामीले सद्‌गुरुको प्रवचनमा आधारित रहेर केही  पक्षहरूलाई बुंदागत रुपमा प्रस्तुत गर्न खोजिरहेका छौँ । जसले योगको अभ्यास गर्दा सहायता गर्नेछ ।

१ आँखा बन्द रहनुपर्छ-यदि तपाईंले आँखा बन्द गर्नुभयो भने, तपाईं अझैपनि सुन्न, सुँघ्न र महसुस गर्न सक्नुहुन्छ, तर आधा संसार बन्द भएको हुन्छ । अतः आँखाहरू बन्द रहेको बेलामा नै कुनै पनि कुरालाई आफूभित्र समाहित गर्ने प्रक्रिया सबैभन्दा उत्तम हुन्छ । जब तपाईं योग–आसनको अभ्यास गर्नुहुन्छ, तब तपाईं भित्री आयाममा केही गर्न चाहिरहनु भएको हुन्छ, त्यसैले आँखा बन्द राख्नु अपरिहार्य छ ।

२ पेट खाली हुनुपर्छ-योग अभ्यासहरू व्यायाम होइनन्, यो तपाईंको शरीरलाई पुनर्गठन गर्ने अनि आफूले चाहेअनुसार नै आफूलाई पुन: निर्माण गर्ने विधि हो । त्यसो हुन दिनको लागि शरीरबाहेक अरू केहि पनि रहनुहुँदैन ।

३ चिसो पानीले नुहाउनु उत्तम-आफ्नो अभ्यास शुरु गर्नुअघि कोठाको तापक्रमभन्दा ५-६ डिग्री कम तापक्रमको पानीमा डुबुल्की लगाउनु वा शरीरमा पानी खन्याउनु सबैभन्दा उचित हुन्छ । यदि तपाईंले यसो गर्नुभयो भने, छालाका कोषिकाहरूबिच हुने छिद्रहरू खुल्दछन्, जुन योग–अभ्यासको निम्ति अपरिहार्य हुन्छ ।

४ सुखम् स्थिरम् आसनम्-योग–आसनहरूको अभ्यास गर्नुको अभिप्राय भनेको यस्तो अवस्थामा पुग्नु हो, जहाँ तपाईंको आसन आरामदायक र स्थिर हुन्छ । त्यस अवस्थामा तपाईं जतिसुकै घण्टा बस्नुभयो भनेपनि, भित्र कुनै पनि खलबली नपुऱ्याइकन तपाईंको शरीर त्यही स्थितिमा रहिरहन्छ । र, यही अवस्थामा तपाईंको बोध–क्षमता बढदै जान्छ ।

५ ऐना हेर्नु र सङ्गीत सुन्नु हानिकारक-तपाईंले हठ–योग अभ्यास गर्दा कहिल्यै पनि ऐना वा सङ्गीतको प्रयोग गर्नुहुँदैन । ऐनाको प्रयोग गर्ने प्रचलन जिम्न्यासियम (जिम) बाट आएको हो, किनकि उनीहरू आफ्ना शरीरको प्रशंसा गर्न चाहन्छन् । योगमा त्यस्तो मनोवृत्ति पटक्कै हुनहुँदैन ।

६ अभ्यास गर्दा बोल्नुहुँदैन-आसनहरूले ध्यानको अवस्थामा रहन सहायता गर्छन् । तपाईं यत्तिकै स्थिर भएर रहन नसक्नु भएकोले नै ध्यानको अवस्थामा पुग्नको लागि अरू केहीको सहायता लिइएको हो । जुन स्थिति सबैभन्दा आरामदायक र स्थिर हुन्छ, त्यही तपाईंको आसन हो ।