प्रधानमन्त्री देउवाको सफल भारत भ्रमण

प्रधानमन्त्री शेरबहादर देउवाको हालैको ५ दिने भारतको उपलब्धिका सम्बन्धमा विश्लेषण सुरुभएको छ । प्रधानमन्त्री देउवाको भ्रमणका क्रममा जारी संयुक्त वक्तव्यमा पहिलेदेखिका सहयोगका प्रतिबद्धता कार्यान्वयन हुने सकारात्मक संकेत भारतले  दिएको छ । सामान्यतया भारतले विदेशी सरकार प्रमुखको स्वागतका लागि राज्य मन्त्रीलाई विमानस्थल पठाउँछ । यसपटक नेपालका प्रधानमन्त्रीलाई भने विदेश मन्त्री स्वागतका लागि विमानस्थल पुगेकी थिइन् । 

दुई देशका प्रधानमन्त्रीबीच औपचारिक दुईपक्षीय वार्तासँगै ‘वान अन वान’ अर्थात् एक्लाएक्लै वार्ता पनि हुन्छ । तर यसपटक निर्धारित कार्यतालिका बाहेक अघिल्लै दिन आफ्नै निवासमा  आमन्त्रण गरेर हुने प्रधानमन्त्री देउवा र उनका भारतीय समकक्षी नरेन्द्र मोदीबीच एक्लाएक्लै वार्ता भयो । यसले विशेष निकटता प्रर्दशन गरिएको र भ्रमणलाई उच्च प्राथमिकता दिएको संकेत गर्छ । त्यसैले नेपाल भारत सम्बन्ध सुमधुर बनाउन भ्रमण सफल रह्यो भन्ने आधार देखिएका छन् । 

संविधान जारी भएपछि भारतबाट प्रकट भइएको असन्तुष्टिले नेपाल भारत सम्बन्धलाई निकै चिसो बनाएको हो । यही चीसो बढेर नाकाबन्दीसम्म पुग्यो । नाकाबन्दी हटेपछि पनि संविधानप्रति भारतले असन्तोष प्रकट गरिरहेको थियो । तर, देउवाको भ्रमणमा भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीले संयुक्त पत्रकार सम्मेलनमार्फत केही पहिले स्थानीय निर्वाचन भएकोमा बधाइ दिएर प्रादेशिक र प्रतिनिधि सभाको निर्वाचनमा सहयोग गर्ने वचन दिए । यसलाई नेपालको संविधान कार्यनवयनमा समर्थन गरेको स्पष्ट संकेत मान्न सकिन्छ । 

देउवाको भ्रमणले चिसिएको दुई देशको सम्बन्धलाई सुमधुर बनाउन मद्दत पु¥याउनेछ । यो भ्रमणको अर्को महत्वपूर्ण उपलब्धि भुटानको दोक्लाम प्रकरणमा भारत र चीन दुवैप्रति असंलग्न रहने नेपालको नीतिप्रति भारत बेखुसी नहुनु पनि हो । प्रधानमन्त्री देउवाले दोक्लाम प्रकरणमा नेपाल तटस्थ रहेको स्पष्ट सन्देश दिएै पनि मोदीले प्रकट गर्ने आतिथ्य, उच्च प्राथमिकता र संविधान कार्यन्वयनका लागि सहयोगको प्रतिबद्धतामा कमी देखिएन । 

प्रधानमन्त्री देउवाको यो भ्रमण विकास र लगानीका दृष्टिले पनि सफल भएको छ । विगतमा भारतसंग सम्झौता भएका तर काम अघि बढ्न नसकेका परियोजनालाई गति दिने र पञ्चेश्वर बहुउद्देश्यीय परियोजना को विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डीपीआर) एक महिनाभित्र टुङ्गयाउनेलगायतका विषयमा प्रतिबद्धता व्यक्त भएका छन् । देउवा नै प्रधानमन्त्री भएका बेला २०५२ सालमा महाकाली सन्धि भएको थियो । 

दुवै प्रधानमन्त्रीले कटैया–कुसहा एवं रक्शौल–परवानीपुर १३२ केभी प्रसारण लाइनको उद्घाटन समेत गरे । यो प्रसारण लाइनको उद्घाटन संँगै अव नेपालमा १ सय मेगावाट विद्युत् थप आयात गर्न सकिनेछ । 

त्यस्तै प्रधानमन्त्री देउवा र मोदीका बीचको औपचारिक र अनौपचारिक भेटपछि बिभिन्न आठवटा सम्झौता कार्यान्वयन पत्रमा हस्ताक्षर गरिएको छ ।  नेपालमा गएको भूकम्पपछिको पनर्निर्माणको क्षेत्रमा भारतले दिएको सहयोगको उपयोग गर्ने ढाँचा अन्तर्गत भूकम्प प्रभावित जिल्लामध्ये नुवाकोट र गोरखामा ५० हजार घर निर्माणका लागि सहयोग गरिने भएको छ । यसका लागि भारतले नेपाललाई १० करोड अमेरिकी डलरबराबरको सहयोग उपलब्ध गराउनेछ । त्यसैगरी भूकम्पले क्षति पुर्याएको सम्पदाको निर्माण, स्वास्थ्य चौकी भवन निर्माण तथा शिक्षा क्षेत्रका लागि पाँच पाँच करोड रकम भूकम्पको पुनर्निर्माणमा सहयोग गर्ने पत्र आदानप्रदान गरियो । त्यस्तै अर्को सम्झौता अवैध लागु पदार्थको ओसारपसार नियन्त्रण र निरुत्साहित गर्ने सम्बन्धी रहेको छ । त्यस्तै नेपाल र भारतका उत्पादनलाई समानरूपमा गुणस्तर तथा नाप तौल प्रमाण चिन्हलाई मान्यता दिने सम्झौताअनुसार दुवै देशका उत्पादित वस्तुको गुणस्तर चिह्नलाई दुवै देशले मान्यता दिनेछन् । अर्को सम्झौता मेची पुलको स्तरोन्नति एवं पुनर्निर्माण रहेको छ । नेपाल र भारतका चार्टर एकाउन्टेन्टको विषयमा पनि सम्झौता भएको छ । 

दुवै देशले आआफ्नो भूमि एक अर्काविरुद्ध प्रयोग हुन नदिने, एकीकृत सुरक्षा जाँच प्रणालीअन्तर्गत भैरहवा र नेपालगञ्जमा पनि निर्माण कार्य अघि बढाउने, पेट्रोलीयम पदार्थको पाइपलाइन निर्माण एवं एलपी ग्यासको पाइप लाइन निर्माण गर्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेका छन् । बाराको निजगढमा अन्तर्राष्ट्रिय विमान स्थल निर्माण गर्न, वीरगञ्ज रक्सौल सीमानामा मैत्री पुल बनाउन, रेल वे परियोजनालाई छिटो सम्मपन्न गर्ने प्रतिबद्धतासमेत संयुक्त वक्तव्यमा परेको छ । संयुक्त वक्तव्यमा प्रकट भएका यी प्रतिबद्धताले भारतले देखाएको सदाशय र उच्च प्राथमिकता भने स्पष्ट भएको छ । 

भारतको बदलिएको पछिल्लो नीति देउवा भ्रमणका लागि उपयोगी बन्यो । भारतका प्रधानमन्त्री मोदी पहिलो पटक नेपाल भ्रमणमा आउँदा नेपालीले उच्च सद्भाव देखाएका थिए । नाकाबन्दप्पछि भने नेपालमा उनको छवि नराम्ररी खस्केको छ । पक्कै पनि प्रधानमन्त्री मोदी यसका बारेमा अनभिज्ञ छैनन् । अरुण तेस्रोको शिलान्यास समारोहमा आउन देउवाले मोदीलाई आमन्त्रण पनि गरेका छन् । 

भारतका प्रधानमन्त्री मोदी वा भारतको आफ्नै आन्तरिक कारणले होस् वा वर्तमान नेपाल सरकारको सन्तुलित कूटनीतिक सम्बन्धले होस् देउवाको यस पटकको भारत भ्रमण पछिल्ला भ्रमणहरूका तुलनामा उपलब्धिपूर्ण र सफल भएको घटना क्रमले पुष्टि गरेका छन् ।